Łukasz Jan Siestrzyński. Pierwszy litograf polski

Jan [właśc. Łukasz Jan] Siestrzyński (1784–1824), lekarz, pionier foniatrii i litografii. Urodził się 23 czerwca w Szczebrzeszynie, był synem Kazimierza i Konstancji z Zawadzkich. W latach 1810-13 studiował w Akademii Medyko-Chirurgicznej w Wiedniu. Studia ukończył z tytułem magistra chirurgii i akuszerii. Pracował jako asystent w Szpitalu Powszechnym w Wiedniu. Był też guwernerem w domach wiedeńskiej szlachty.

W 1815 poznał ks. Jakuba Falkowskiego (1775–1848), pijara, pedagoga i filantropa, który w Wiedniu przebywał z polecenia władz oświatowych Królestwa Polskiego, w celu zapoznania się z zagranicznymi instytutami głuchoniemych (władze chciały podobny instytut powołać w Warszawie). Ten zaproponował mu współpracę i wysłał w podróż po krajach niemieckich w celu zwiedzenia tamtejszych instytutów głuchoniemych i nauczenia się techniki druku płaskiego, wynalezionej pod koniec XVIII wieku przez Alojzego Sennefeldera, zwanej litografią. Technika ta miała być dodatkowym źródłem utrzymania przyszłego instytutu. W czasie swej 2-letniej podróży (1815–1817), pobierał naukę kunsztu litograficznego w Monachium, w zakładzie Franciszka Weishaupta. W 1817 otrzymał nominację na nauczyciela Instytutu Głuchoniemych w Warszawie, etat objął w listopadzie tegoż roku.

W związku z trudnościami jakie napotkał w zakładaniu warsztatu litograficznego, podjął współpracę z Aleksandrem hr. Chodkiewiczem (1776–1838), generałem wojsk polskich, senatorem, chemikiem, bibliofilem. Chodkiewicz zamówił wykonanie pod kierunkiem Siestrzyńskiego, 2 pras litograficznych, i w lutym 1818 roku Jan Siestrzyński mógł rozpocząć pierwsze próby litografii w Warszawie, w zakładzie litograficznym Aleksandra hr. Chodkiewicza przy ul. Miodowej 12 (nr hip. 484). W 1819 roku założył zakład litograficzny przy Instytucie Głuchoniemych.

Uczniami jego w zakresie kunsztu litograficznego byli m.in. tak znani później litografowie jak: Jan Paweł Lelewel, Józef Lex, Wacław Sierociński, czy Ludwik Letronne. Swoje doświadczenia litograficzne zawarł Jan Siestrzyński w rękopisie O litografii, który został wydany w 1928 roku przez Jana Muszkowskiego (co uratowało to dzieło od zagłady w płonących magazynach Biblioteki Ordynacji Krasińskich w Warszawie).

W latach 1820–21 trwał konflikt między ks. Jakubem Falkowskim, a Janem Siestrzyńskim na tle stosowania metod nauczania mowy osób głuchych. Siestrzyński był autorem modyfikacji i poprawek systemu, zwanego niemieckim, jego metoda polegająca na posługiwaniu się ręczno-ustnymi znakami wyprzedziła znacznie podobną technikę, której autorem był wynalazca telefonu Aleksander Graham Bell. W 1821 roku, w związku z tym konfliktem podał się do dymisji. Po jego odejściu zakład litograficzny Instytutu Głuchoniemych przestał istnieć.

W tymże roku powrócił do zawodu lekarza, był lekarzem cywilnym w 3. p. strzelców w Warszawie, W 1822 roku po uzyskaniu prawa do praktyki lekarskiej jako licencjat medycyny i chirurgii, Siestrzyński został mianowany lekarzem batalionowym (w stopniu kapitana) i wraz z 3. p. strzelców stacjonował w Radomiu, skąd w 1823 roku przeniesiono go do 7 pp. w Końskich. Tu Siestrzyński zorganizował szkołę wzajemnego nauczania dla żołnierzy, wg tzw. metody Bella-Lancastra. Kształciło się tam ponad 80 żołnierzy-analfabetów, kilku z nich, dzięki nabyciu w szkole umiejętności czytania i pisania, awansowało na podoficerów.

2.05.1824 roku Jan Siestrzyński zmarł niosąc pomoc ofiarom epidemii tyfusu, na kwaterze w domu nr (hip.?) 155. Pozostawił po sobie żonę Antoninę z Jarockich (zm. 1856), syna Jana (zm. 1847 r.) oraz nieznaną z imienia, urodzoną po jego śmierci córkę. Pochowano go na miejscowym cmentarzu. W 1931 r. Warszawski Związek Litografów wmurował w ścianę frontową kaplicy cmentarnej tablicę pamiątkową.

Literatura:
M. Domański: Siestrzyński Łukasz Jan [w:] Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1996–1997, t. XXXVII, s. 382–384;
J. Ender: Siestrzyński Jan [w:] Słownik Pracowników Książki Polskiej. Warszawa-Łódź 1972, s. 818;
J. Muszkowski: Jan Siestrzyński pierwszy litograf polski. Warszawa 1949.

Księgi metrykalne miasta Końskich z roku 1824 nr 161
Akt śmierci Jana Siestrzyńskiego

Końskie roku tysiąc osiemset dwudziestego czwartego, dnia drugiego maja, przed Nami, Urzędnikiem Cywilnym Gminy Końskie stawili się Jaśnie Pan Jan Izauhe [nazwisko nieczytelne] lat przeszło czterdzieści mający i Sebastian Laskowski mający lat sześćdziesiąt Obywatel, oświadczając nam że w temże Mieście, dziś w nocy w domu pod N aktu 55 umarł Jan Siestrzyński Doktor Lekarz pułku siódmego piechoty, lat mający 37, mąż Antoniny z Jarockich, czego akt spisaliśmy.
(podpis nieczytelny)

Tygodnik Ilustrowany, 1874, nr 327 s. 221.
Pierwsze litografie w Warszawie

Litografia w swoim czasie przyczyniła się wielce do utrwalenia dobrego smaku i rozpowszechnienia znajomości arcydzieł sztuk pięknych w Europie. Wynaleziona w ostatnim roku zeszłego stulecia [1798] przez Alojzego Senefeldera urodzonego w 1771, a zmarłego w 1835 r., zaprowadzona od 1806 r. najprzód w Monachium, jednocześnie prawie poznaną została w Warszawie.

Znajomość tej sztuki przywiózł z sobą dr Jan Siestrzyński, który przebywając w Monachium
nauczył się jej od samego wynalazcy. Był on także świadomy metody nauczania głuchoniemych. kiedy więc został nauczycielem w Instytucie dla głuchoniemych, korzystając z sąsiedztwa labolatorium chemicznego profesora [Adama, Maksymiliana] Kitajewskiego – urządził zaraz prasę litograficzną. Pierwszą pracą była odbitka rysunku J. F. Piwarskiego przedstawiająca św. Jana. Z niej jednak odcisków zrobiono, gdyż kamień pękł i prasę rozebrano.

Drugą litografię zaprowadził w 1816 r. Alex, hr. Chodkiewicz, słynny wtedy chemik, w pałacu swoim przy ulicy Miodowej p. nr. 484. Założył on w pracowni swojej prasę litograficzną i przybrawszy do pomocy tegoż zacnego dr. Siestrzynskiego z … gorliwości oddawał się w wolnych chwilach litografii.