Stąporków Wołów, figura Matki Boskiej. Dobra Wielowieyskich – odlewnia Niekłań, tartak Wołów, cegielnia Odrowąż i kolejka wąskotorowa

Stąporków, dzielnica Wołów, na stylizowanym murowanym postumencie 
znajduje się kamienna rzeźba Matki Boskiej. 
Foto. KW.

We wschodniej części Stąporkowa, będącej dawniej odrębną wsią Wołów (do 1967), tuż przy drodze, na stylizowanym murowanym postumencie znajduje się kamienna rzeźba Matki Boskiej (dobrego dłuta). Na postumencie umieszczona jest brązowa tablica z napisem:
Nieodżałowanej Pamięci Henryka Wielowieyskiego.
Zm. 23 I 1925 w 28 roku życia, który podczas 6 letniej tu pracy pokochał tę okolicę i przewidział jej przyszły rozwój.
Wieczny odpoczynek racz Mu dać Panie.
Odlewnia „Nieborów”, Tartak „Wołów”, Cegielnia „Odrowąż”.

Na postumencie umieszczona jest brązowa tablica z napisem: 
Nieodżałowanej Pamięci Henryka Wielowieyskiego… 
Foto. KW.

Stąporków, dzielnica Wołów, kamienna rzeźba Matki Boskiej (dobrego dłuta). 
Foto. KW.

Podana data śmierci na tablicy jest mylna (?). Wszystkie dostępne źródła genealogiczne podają inną datę. Niewiele też o dobrach Wielowieyskich w tych okolicach można odnaleźć w źródłach pisanych. Z całą pewnością wiemy, że w roku 1930 Stefan Wielowieyski posiadał majątek w miejscowościach: Janów – 302 ha, Krasna – 3600 ha [Spis ziemian…]. Do tego dochodziły zapewne wymienione tu zakłady: Odlewnia Nieborów, Tartak Wołów i Cegielnia Odrowąż.

KW

Prospekt cegielni Odrowąż z druku reklamowego. 
Dokument w zbiorach KW.

Nieco o dobrach Wielowieyskich można nieco wyczytać w książeczce Ireneusza Kulińskiego Z dziejów kolejek wąskotorowych…
W 1916 r. na gruntach dawnej osady Odrowąż, będącej własnością rodziny Wielowiejskich, wybudowano cegielnię.
W pobliskim lesie, w odległości 2 km na zachód od cegielni uruchomiono kopalnię gliny. Oba zakłady łączyła kolejka przez las o długości toru 2 km. Wagoniki z gliną ciągnęły zaprzęgi konne. Po uruchomieniu większej produkcji zakupiono dwie małe lokomotywy. W latach 50. XX w. były tu już lokomotywy spalinowe GLS 30 i WLS 40. Szerokość torów wynosiła 650 mm. Pojemność jednej koleby wagonu 0,65 m3.

Trasa kolejki wąskotorowej (zaznaczona czerwonymi kropkami): 
cegielnia Odrowąż – kopalnia gliny. Szerokość torów 650 mm, długość torowiska około 2 km. 
Mapa WIG 1938, pas 45, słup 31.

Prospekt cegielni Odrowąż z druku reklamowego. 
W odległości 2 km na zachód od cegielni uruchomiono kopalnię gliny. 
Oba zakłady łączyła kolejka przez las o długości toru 2 km. 
Czy jest to ta kolejka wąskotorowa? Dokument w zbiorach KW.

W złożu gliny występował gagat, smolisto czarny minerał, odmiana węgla brunatnego. Dający się łatwo obrabiać i polerować służył do wyrobu pięknych ozdób jubilerskich. Dziś gorączka wydobywcza gagatów już minęła…
Właścicielami cegielni i kopalni była rodzina Wielowiejskich. Dobra ziemskie obejmowały tereny na południe po Sorbin i Krasną. Na zachodzie po Wołów (dziś dzielnica Stąporkowa) i Nieborów. Od północy graniczyły z dobrami Platerów z Niekłania. Cegielnia używała nazwy „Odrowąż” i tak sygnowano jej wyroby (cegły i dachówkę ceramiczną). W latach 70. XX w. zaprzestano eksploatacji kopalni. Po kolejce pozostał nasyp o długości 2 km oraz odgałęzienie prowadzące na południowy zachód. W odległości około 1 km od cegielni, w tym samym lesie, czynna była krótko kopalnia piachu. Z uwagi na złą jakość piachu zaniechano wydobycia a tory rozebrano.
W latach 80. cegielnia zaprzestała produkcji. Obecnie można obejrzeć budynek dawnego zakładu (kamienno-ceglane mury, dwa wysokie kominy). Od strony zachodniej pozostały resztki bramy wjazdowej kolejki (od strony lasu). Nasyp wąskotorówki na terenie starej kopalni został rozjeżdżony przez samochody ciężarowe a dawne torowiska zniwelowane. Tylko poza ogrodzeniem, w lesie na północ od starej cegielni, można znaleźć nasyp prowadzący do dawnej kopalni gliny. Rozległy teren wyrobiska w środku masywu leśnego stwarza niezapomniane wrażenie. To tu podczas eksploatacji złoża odkryto pokłady skalne z odciskami dinozaurów. Kopalnia była czynna do 1977 r. Nadleśnictwo Stąporków wybudowało w 2007 r. drewniane kładki nad częścią bagnistego terenu, umożliwiające zwiedzanie całego obiektu.

Ireneusz Kuliński
[w: Ireneusz Kuliński, Z dziejów kolejek wąskotorowych w dobrach Radziwiłłów, Platerów i Wielowiejskich (dziś w powiatach: skarżyskim, szydłowieckim i koneckim), Skarżysko 2013]