*Opracowałem ten tekst pod koniec lat 80. XX wieku – Krzysztof Woźniak
** Znaczącej pomocy przy powstaniu szkicu udzielił mi mgr. Jerzy Lejawa (zm. 2011) wówczas pracownik Wojewódzkiego Ośrodka Archeologicznego w Kielcach.
Dotychczas przeprowadzone powierzchniowe badania archeologiczne na Ziemi Koneckiej.
Przeprowadzono następujące prace archeologiczne:
- Badania powierzchniowe realizowane przez WZK Kielce (obejmujące okolice Końskich) w dniach 17-31 październik 1970 rok, pod kierownictwem Teofila Dębowskiego. Według przeprowadzonych badań, rejon przy miejscowościach: Grzybów, Kozia Mola, Smarków, Nieborów i Koprusa określono jako „jałowy” pod względem archeologicznym.
- Badania powierzchniowo-poszukiwawcze obszaru AZP 78 – 60, zrealizowane przez PKZ Oddział w Rzeszowie, pod kierownictwem dr Kazimierza Moskwy w 1980 roku, Badania objęły północno – zachodnie obszary ziemi koneckiej o powierzchni około 39 km2.
- Niniejszy szkic nie zawiera wyników prac archeologicznych dotyczących miejscowości Radoszyce i Modliszewice. Z uwagi na bogaty materiał archeologiczny, tematy tematy te wymagają odrębnego omówienia.
pozwalają datować, na podstawie „ubogich” znalezisk (rdzenie i odłupki krzemienne/, najstarsze ślady pobytu człowieka na 12 – 8 tysięcy lat przed nasza erą. Jest to w historii Ziemi epoka późnego plejstocenu, okres zwany schyłkowym paleolitem, przypadającym na czasy ostatniego, IV tak zwanego zlodowacenia bałtyckiego.
Okres ten charakteryzuje się narastaniem tempa rozwoju grup ludzkich. Ówczesny człowiek Homo sapiens fossils wykazuje się umiejętnościami w doskonaleniu bogatszego asortymentu narzędzi (pojawia się tak zwana wiórowa technika wytwarzania narzędzi krzemiennych), we wszechstronnym korzystaniu z różnych zdobyczy: wypaleniu z gliny figurek terakotowych, w użytkowaniu węgla kamiennego, jak też w tworzeniu dzieł sztuki i organizowaniu się w wyższe formy społeczne.
Ponieważ nie znaleziono śladów obozowisk, można tylko domniemywać, że siedliskami grup zbieracko-łowieckich, sezonowo przemieszczających się, w zależności od potrzeb i warunków klimatycznych, były ziemianki lub szałasy. Podmokły, lesisty teren, występowanie surowców krzemiennych, barwnika mineralnego (ochra), tak istotnego w skomplikowanym systemie wierzeń i magi, dostatek ryb i zwierzyny, mogły być czynnikiem sprzyjającym sezonowemu osadnictwu. Wypada tu przytoczyć
opinię Kazimierza Moskwy, prowadzącego badania powierzchniowe w 1980 roku:
„…Badany obszar pod względem przydatności dla osadnictwa prehistorycznego należy, jeśli nie do najuboższych, to na pewno mniej niż przeciętnie korzystnych w skali kraju…”.
Warto wymienić nazwy miejscowości, w których stwierdzono najstarsze ślady pobytu człowieka z tego okresu. Są to miejscowo: Barycz, Brzeźnica, Gowarczów, Januchta, Komaszyce, Morzywół i Nieświń.
Z następnym okresem zwanym mezolitem i przypadającym na lata 8000-4500 przed naszą erą, związane są znaleziska w miejscowościach
Barycz, Bedlenko, Brzeźnica, Modliszewice, Morzywół, Pomorzany, Proćwin, Sierosławice i Szabelnia. Szczególnie interesującym znaleziskiem z tego okresu jes pracownia krzemieniarska”, której ślady odkryto w Sierosławicach.
Poprawiające się stale warunki klimatyczne, tryb życia ludności mezolitycznej, szerszy zakres eksploatacji środowiska naturalnego, stwarzał warunki ograniczonej stabilizacji osadniczej.
Prześledźmy mijające tysiąclecia na podstawie ciekawszych znalezisk archeologicznych :
- Wczesna epoka brązu (1800-1500 lat przed naszą era) – zespół 17 kopców w miejscowości Barycz i stanowisko archeologiczne w Modliszewicach reprezentujące prawdopodobnie kulturę Chłopice-Veselè, będąca lokalną grupą kultury ceramiki sznurowej.
- Kultura prapolska (od ok. 1000 lat p.n.e.) – osada otwarta w Sierosławicach, będąca miejscem bardzo aktywnej działalności ludzkiej.
- Kultura celtycka? (ok. 200 lat pne – kamień z wyrytym znakiem X (uważa się, że był obiektem kultu), odkrytym w miejscowości Bedlenko. Kultura ta wiąże się ze skolonizowaniem lub penetracją tych terenów przez ludność celtycką, napływającą z terenów południowej Polski. Celtowie należeli do ludów, które w wydatny sposób przyczyniły się do rozwoju podstawowych zajęć, takich jak rolnictwo i wychów zwierząt domowych. Wybitne są ich ulepszenia w dziedzinie metalurgii żelaznej i nieżelaznej. To oni ułatwili „…dzięki swym zdobyczom technicznym, zapanowanie żelaza jako surowca do produkcji narzędzi…”.
Być może występowanie na tych terenach limonitowych rud darniowych, sprzyjała ich przejściowemu osadnictwu.
- Projektowana hala stanowiła pierwszy etap budowy, realizowanej przez Spółkę o nazwie H. Cegielski. Hala ta stanowiła własność [nieistniejącej już] Fabryki Urządzeń Odpylających i Wentylacyjnych „KOWENT”.
Najciekawsze jednak znaleziska dotyczą okresu wczesnego średniowiecza
W kwietniu 1925 roku rozpoczęto prace wykopaliskowe, które poprzedzały plantowanie terenu pod budowę „Hali Głównych Zakładów Parowozowych”.
Miejsce przyszłych prac archeologicznych, położone na północno-wschodnim obrzeżu miasta, było znane archeologom już wcześniej bo w 1924 roku.
- J. Żurowski „Sprawozdanie z działalności Państwowego Konserwatora Zabytków Prehistorycznych Okręgu Zachodnio-Małopolskiego i Śląskiego za 1924-1926 rok”, „Wiadomości Archeologiczne” t. X.
Jak się okazało, odkryto cmentarzysko, które zalegało na całej powierzchni żwirowatego wzniesienia. Systematyczne prace wykopaliskowe prowadzone pod kierownictwem prezesa Państwowego Grona Konserwatorów Romana Jakimowicza doprowadziły w końcu czerwca 1925 roku, do konsekwentnego zbadania całego obszaru cmentarzyska.
Okres powstania i korzystania z cmentarzyska można datować na II – IV ćwierćwiecze XI wieku. Koronnym argumentem na poparcie tej tezy są znaleziska monet. W grobach odkryto między innymi:
- monetę króla węgierskiego Beli I – okres panowania 1060-63.
- „denarek biskupi” – datowany na IV éwierćwiecze XI wieku.
- „krzyżówka” – datowana na II połowę XI wieku.
- ułamek saskiego denara Adelajdy (żony cesarza Ottona I) – regentki w latach 991 – 995…
[…]
Uwagi końcowe [z 1998 roku]:
Zabytki tego cmentarzyska wraz z materiałem kostnym zostały zaopatrzone w metryczki i dostarczone do Warszawy, gdzie złożono je początkowo w składnicy na Zamku Królewskim, a następnie przekazano do Państwowego Centralnego Muzeum Archeologicznego w Warszawie.
W 1944 roku przewiezione zostały przez okupanta do Muzeum Poznańskiego, gdzie podzieliły los innych zbiorów tego muzeum – między innymi ceramika z tego cmentarzyska była użyta do zabarykadowania okien muzealnych i uległa prawie w całości pouczeniu. Po wojnie zbiory ponownie wróciły do Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, gdzie „dobrze zabezpieczone przed zwiedzającymi”, są złożone w magazynach.
Tylko jeden raz od 31 maja 1978 roku do 28 lutego 1979 roku, na zorganizowanej wystawie przez PTTK w Końskich, prezentowane były szczątki kostne wojownika wraz z wyposażeniem grobu.
Trzeba mieć nadzieję, że społeczeństwo Końskich doczeka się w niedługim okresie powstania Muzeum Ziemi Koneckiej, gdzie zbiory te znajdą godne miejsce ekspozycji.
Krzysztof Woźniak
** Uwaga ta została zamieszczona na końcu pracy – dzisiaj z dumą prezentuję ją na początku przywołując pamięć kilkuletniej współpracy.