Pole z „krzyżykiem” 1863, Gowarczów

Gowarczów, pole z „krzyżykiem” 1863. Pierwotna mogiła powstańców w miejscu ich stracenia. Na niewielkim kopczyku porośniętym krzakami znajdował się niegdyś drewniany krzyż. W oddali widoczny kościół p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła - widok od strony północno-zachodniej. Fot KW.
Gowarczów, pole z „krzyżykiem” 1863. Pierwotna mogiła powstańców w miejscu ich stracenia. 
Na niewielkim kopczyku porośniętym krzakami znajdował się niegdyś drewniany krzyż. W oddali 
widoczny kościół p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła – widok od strony północno-zachodniej. Fot KW.

Raz, pamiętam Moskale wieźli dwóch powstańców,
Od strony Gowarczowa – tamtejszych mieszkańców.
Siedzieli z rezygnacją, a oddział kozaczy
Ich otaczał… a oni tacy bladzi byli…
Pospędzali mieszkańców – niech każdy zobaczy
Chwile kaźni… i za dworem wkrótce powiesili…

Zacytowałem fragment rymowanych wspomnień Kazimierza Kapla: rozmowa Szczepana Smerdzyńskiego z Franciszkiem Kaplem (ojcem Kazimierza). Rozmowa seniorów odbyła się przed majem 1917 rokiem, bowiem w dniu 11 kwietnia 1917 weteran powstania styczniowego zmarł. Uroczysty pogrzeb w Końskich opisywało kilka gazet, zamieszczając okolicznościowe fotografie. Dzisiaj o tym fakcie już nikt nie pamięta, nie znamy miejsca pochówku weterana.

Gowarczów, dawny widok mogiły powstańczej 1863 na dworskich polach. Fot. w: Henryk Mościcki, Pomniki bojowników o niepodległość 1794-1863.
Gowarczów, dawny widok mogiły powstańczej 1863 na dworskich polach. 
Fot. w: Henryk Mościcki, Pomniki bojowników o niepodległość 1794-1863.

Wcześniej panowie wspominali potyczkę powstańców z kozakami i rotą Moskali w Końskich. Tej potyczki nie znalazłem w pamiętnikach i opracowaniach (chociażby w cenionym dziele Stanisława Zielińskiego: Bitwy i potyczki 1863 – 1864). Może czytelnicy pomogą, wskażą źródło.

Wrócę zatem do Gowarczowa. W albumie: Pomniki bojowników o niepodległość 1794-1863, autor Henryk Mościcki pokazał fotografię drewnianego krzyża umiejscowionego w Gowarczowie. Szukałem. Krzyża dawno już nie ma. Pozostała pamięć o miejscu, w którym stał przekazywana z pokolenia na pokolenie. Bardzo chętnie zaprowadził mnie w to miejsce właściciel pola: Krzyża dawno już nie było, a wszyscy mówili pole z „krzyżykiem”. Tak już zostało – wspomniał.

Na gowarczowskim cmentarzu jest pomnik z tablicą pamiątkową umiejscowioną po lewej stronie pomnika, poświęconą straconym powstańcom. Napis na tablicy brzmi: Powstańcy styczniowi Andrzej Jaroszek lat 35, Hipolit Sobecki lat 40. Straceni przez zaborcę carskiego 3.09.1863 r.

Gowarczów, tablicą pamiątkową umiejscowioną po lewej stronie pomnika, poświęconą straconym powstańcom. Fot. KW.
Gowarczów, tablicą pamiątkową umiejscowioną po lewej stronie pomnika, 
poświęconą straconym powstańcom. Fot. KW.

Samą egzekucję opisał ks. Jan Wiśniewski: Ks. Aleksander Jankowski od 1859 r. wikary w Gowarczowie, również należał do organizacji. Wszak w Gowarczowie Moskale powiesili na dworskim polu powstańców miejscowych: Hipolita Sobeckiego i Benedykta Lisiewicza. Sobecki jadąc na egzekucję, ukłonem pożegnał zbolałą, nieszczęsną żonę… Na ten widok serce jej pękło… i tak obydwoje zakończyli życie, zostawiając cztery córeczki sierotami. Ksiądz Jankowski lat 40 przebywał na Syberii… Pracował w kopalni w Akatni, potem jako kupiec, dorobiwszy się pracą i oszczędnością majątku, wrócił w 1904 r. do Ojczyzny, do której ciągnęła go tęsknota. Siwobrody, poważny starzec, na powrót przywdział sutannę i przypomniawszy sobie obrzędy kapłańskie, pracował najpierw w Sandomierzu, potem w Klimontowie, gdzie też życie zakończył.

KW

Literatura:

  • Kazimierz Kapel, Liryczny pamiętnik legionisty. Moje kartki 1903-1920, Kraków 2005.
  • Henryk Mościcki, Pomniki bojowników o niepodległość 1794-1863, Warszawa 1929,
  • ks. Jan Wiśniewski, Udział księży diecezji sandomierskiej w powstaniu styczniowym 1863 r., Radom 1926,
  • Stanisław Zieliński, Bitwy i potyczki 1863 – 1864, Rapperswil 1913,
  • strona internetowa prowadzona przez Jerzego Kowalczyka: powstanie1863.muzeumhistoriikielc.pl