Pomyków k. Końskich – cmentarz osadników niemieckich z połowy XVIII wieku. Wiara, nadzieja, miłość

Pomyków k. Końskich, cmentarzyk osadników niemieckich z połowy XVIII wieku - odnaleziony fragment kamiennego krzyża z symbolami: wiary, nadziei i miłości. Fotografia z 2003 r. KW.
Pomyków k. Końskich, cmentarzyk osadników niemieckich z połowy XVIII wieku – odnaleziony fragment kamiennego krzyża z symbolami: wiary, nadziei i miłości.
Fotografia z 2003 r. KW.

Cmentarzyk odwiedzałem już w latach 70. Pozostały nawet negatywy. Warunki wykonania fotografii były bardzo złe – panujący półmrok spowodowany gęstwiną krzaków i drzew samosiejek. Płyty kamienne całe i połamane, gdzieniegdzie groby z płyt żeliwnych tworzących rodzaj skrzyni – te zniknęły najwcześniej pracowicie rozebrane przez „złomiarzy” w kolejnych dekadach…
Do drugiej dekady XXI wieku przetrwały cztery kamienne nagrobki i fragment kamiennego krzyża z wykutą przez kamieniarza symboliką: wiary, nadziei i miłości – krzyż, kotwica i serce.
Tą bardzo ciekawą symbolikę spotkałem również na cmentarzu koneckim.

Zrobiłem reasumpcję wiedzy n.t. cmentarzyka. Są wzmianki w artykułach Andrzeja Fajkosza, spotkałem też krótkie artykuły okolicznościowe: Pelagii Borowskiej i Bogdana Faworskiego. Nurtowało mnie pytanie: z jakim okresem związane jest powstanie cmentarzyka? Niewątpliwie to okres napływu osadników niemieckich w XVIII wieku. Powszechnie mówi się o połowie XVIII wieku, wiele wskazuje, że była to pierwsza połowa XVIII wieku (zapewne i wcześniej mając na uwadze średniowieczne lokacje sąsiednich miejscowości i niedostatecznie zbadaną historię cechów rzemieślniczych).

Historyczna wiadomość o kościołach, plebanii i funduszach probostwa w mieście Końskich, położonego w diecezji sandomierskiej, dekanacie koneckim, Guberni Radomskiej, powiecie koneckim, 27 grudnia 1891 r. Kopia dokumentu w zbiorach KW.
Historyczna wiadomość o kościołach, plebanii i funduszach probostwa w mieście Końskich, położonego w diecezji sandomierskiej, dekanacie koneckim, Guberni Radomskiej, powiecie koneckim, 27 grudnia 1891 r. Kopia dokumentu w zbiorach KW.

Zacznę od opracowania historycznego Juliana Bartoszewicza z 1848. Później kolejne zebrane wiadomości historyczne:

Słyszeliśmy później od xiędza proboszcza dzisiejszego, że na Kościeliskach był zbór ewangelicki. Są poszlaki, że tak w samej rzeczy być mogło. Jan Małachowski erygując miasto Końskie Wielkie w r. 173… sprowadził tutaj w okolice dużo Niemców rzemieślników różnego rodzaju. Całe przedmieścia Końskich i nowe wioski powstały zaludnione temi osadnikami. Kuli, wyrabiali żelazo i rzeczy potrzebne do życia przysposabiali. Chciał Kanclerz podnieść przez to swoje miasteczko, zbogacić go przemysłem i handlem. Jedna z tych osad dziś jeszcze zachowała nazwisko, które świadczy o niemieckiem pochodzenia mieszkańców. Mowa tu o Bawaryi. Być więc łatwo może, że właśnie dla tych wychodźców z niemieckiej ojczyzny, Kanclerz zbudował mały zbór w Kościeliskach. Jeżeli to prawda, to zbór ten exystował niedługo i poszedł w niepamięć, tak dalece, że w tem miejsca uprawiano pole, zasiewano zboże. Nie wierny w jakiej to już epoce, ale niezawodnie w drugiej połowie zeszłego wieku, powiadają akta kościelne, że oracze obrabiając na Kościeliskach pole wykopali fundamenta dawnej świątyni…
[w] Julian Bartoszewicz, Kościół św. Mikołaja w Końskich, Kalendarzyk Polityczny, 1848.

Gazeta Świąteczna z 19.08.1894. Fragment artykułu dotyczącego Pomykowa, osadników niemieckich i cmentarzyka. Gazeta w zbiorach KW.
Gazeta Świąteczna z 19.08.1894. Fragment artykułu dotyczącego Pomykowa, osadników niemieckich i cmentarzyka. Gazeta w zbiorach KW.

W mieście Końskich drugi mniejszy kościół pod tytułem św. Jana Chrzciciela.
O wiorstę drogi za miastem w stronie południowo-wschodniej, w pięknej miejscowości przy folwarku i wsi zwanych kościeliska, znajduje się ten kościół fundowany częścią z kamienia, częścią z cegły przez Fajgla burgrabiego krakowskiego około 1737, na miejscu zboru ewangelickiego drzewianego, który zbudowany był dla fabrykantów ewangelickich, a który wkrótce okazał się niepotrzebny gdyż ci innowiercy tłumnie przechodzili na katolicyzm. Obecnie jako pamiątka po nich pozostał w niedalekiej od kościółka odległości cmentarz ich obwiedziony murem…
[w:] Historyczna wiadomość o kościołach, plebanii i funduszach probostwa w mieście Końskich, położonego w diecezji sandomierskiej, dekanacie koneckim, Guberni Radomskiej, powiecie koneckim, 27 grudnia 1891 r.

Pomyków k. Końskich, cmentarzyk osadników niemieckich z połowy XVIII wieku. Foto z 2003 r. KW.

Pomyków k. Końskich, cmentarzyk osadników niemieckich z połowy XVIII wieku. Foto z 2003 r. KW.

Pomyków k. Końskich, cmentarzyk osadników niemieckich z połowy XVIII wieku. Foto z 2003 r. KW.
Pomyków k. Końskich, cmentarzyk osadników niemieckich z połowy XVIII wieku. 
Foto z 2003 r. KW.

Spoczywają tam z rodzinami rusznikarze i osadnicy. Na cmentarzu okazałe pomniki nagrobne wykonane z kamienia i marmuru, niektóre uwieńczone krzyżami. Były także pomniki wykonane z żelaza. Swoje groby miały tu rodziny: Millerów, Szulców, Wetmanów…
Jeszcze do niedawna na kamiennych płytach można było odczytać częściowo zatarte napisy. Spoczywają tam Krystian Metzger, i Julia Telher.
Na innej wyryty napis:
Zwiędłaś jak róża, gdy ją mroczny wiatr owieje, męża i dzieci; wieczną okryłaś żałobą.
Bogdan Faworski w: Tygodnik Konecki 2006 r., Koneckie nekropolie.

Pomyków k. Końskich, cmentarzyk osadników niemieckich z połowy XVIII wieku - odnaleziony fragment kamiennego krzyża z symbolami: wiary, nadziei i miłości. Tym razem pokazuję odnowiony kamienny fragment na fotografii z lipca 2014 r. Foto KW. Kamienny element został przekazany do Muzeum Regionalnego PTTK.
Pomyków k. Końskich, cmentarzyk osadników niemieckich z połowy XVIII wieku – odnaleziony fragment kamiennego krzyża z symbolami: wiary, nadziei i miłości. Tym razem pokazuję odnowiony kamienny fragment na fotografii z lipca 2014 r. Foto KW.
Kamienny element został przekazany do Muzeum Regionalnego PTTK.

Wiara, nadzieja, miłość

I jeszcze krótki fragment na temat odnalezionej symboliki.
Wiara, nadzieja i miłość są jakby trzema gwiazdami, które zapalają się na niebie naszego życia duchowego, aby prowadzić nas ku Bogu. Są one cnotami teologalnymi: wprowadzają nas w komunię z Bogiem i prowadzą nas do Niego. Tworzą one tryptyk, którego szczytem jest miłość, agape, tak wspaniale wyśpiewana przez św. Pawła w hymnie w I Liście do Koryntian. Jest on przypieczętowany następującą deklaracją:Tak więc trwają wiara, nadzieja, miłość – te trzy: z nich zaś największa jest miłość (1 Kor 13, 13). Jan Paweł II.

Pomyków k. Końskich, cmentarzyk osadników niemieckich z połowy XVIII wieku - 2008 r. - Miejsce to chce ożywić, a właściwie wskrzesić pamięć o nim. Nie można pozostawiać takich miejsc bez żadnej opieki. Tam przecież pochowani są ludzie; w naszej religii to przecież ważne miejsce w naszym życiu - Marek Kozerawski prezes Stowarzyszenia Inicjatyw Sołeckich. Usilnie szuka wsparcia dla swej inicjatywy u różnych źródeł. Foto i fragment tekstu: Tygodnik Konecki 2008 r.
Pomyków k. Końskich, cmentarzyk osadników niemieckich z połowy XVIII wieku – 2008 r.
– Miejsce to chce ożywić, a właściwie wskrzesić pamięć o nim. Nie można pozostawiać takich miejsc bez żadnej opieki. Tam przecież pochowani są ludzie; w naszej religii to przecież ważne miejsce w naszym życiu – Marek Kozerawski prezes Stowarzyszenia Inicjatyw Sołeckich. Usilnie szuka wsparcia dla swej inicjatywy u różnych źródeł. 
Foto i fragment tekstu: Tygodnik Konecki 2008 r.

Dodam jeszcze, że celowo pominąłem informacje dotyczące osadników niemieckich związanych z dzisiejszą dzielnicą Końskich – Bawarią. Duża ilość zgromadzonego materiału pozwala na jego zaprezentowanie w odrębnym artykule.

Inna uwaga. Odnalazłem niedawno ciekawą symbolikę wykutą na kamiennym, przydrożnym krzyżu z początku XX wieku: skrzyżowana kotwica i topór. Tu zatem pytanie dla czytelników: co oznacza ta symbolika i w jakiej miejscowości regionu ów krzyż się znajduje? Dla ułatwienia dodam, że symbolika dotyczy fundatorów krzyża.
KW

Pomyków k. Końskich, cmentarzyk osadników niemieckich z połowy XVIII wieku – lipiec 2014. Nagrobki odnowione przez firmę konserwatorską z Kunowa. Zdanie w wydanej na początku 2014 roku książce, informacja o stanie cmentarzyka staje się głęboce nieaktualna:
Pozostałością po niemieckich specjalistach jest cmentarz ewangelicko-augsburski w Końskich – Pomykowie będący w stanie kompletnej dewastacji. Na jednej z nielicznych płyt nagrobnych zachowała się napisana po niemiecku data narodzin 1755 r. i śmierci 1834 r.
[w] Piotr Olszewski, Małachowscy promotorzy działań gospodarczych Staropolskiego Okręgu Przemysłowego w II połowie XVIII wieku (na przykładzie Końskich Wielkich); Przemysł wydobywczo-przetwórczy węgla i rud żelaza a rozwój gospodarczy, Warszawa – Bydgoszcz 2014.
Foto. Bartłomiej Woźniak.

Pomyków k. Końskich, cmentarzyk osadników niemieckich z połowy XVIII wieku - lipiec 2014. Tablica informacyjna. Foto. Bartłomiej Woźniak.
Pomyków k. Końskich, cmentarzyk osadników niemieckich z połowy XVIII wieku – lipiec 2014.
Tablica informacyjna. Foto. Bartłomiej Woźniak.

Pomyków k. Końskich, uporządkowany i odnowiony w lipcu 2014 cmentarzyk osadników niemieckich z połowy XVIII wieku.
Okazało się, że za sprawą „dobrego klimatu” prezentowanego przez władze miasta, gminy i samorządowców, grupy miłośników historii regionu skupionych przy PTTK… i niewielkich pieniędzy stała się rzecz wielka, nierozwiązywalna od pokoleń. Piszę to świadomie i nie górnolotnie mając na uwadze wykonane i inne zaplanowane zamierzenia.
[W ramach opracowanego projektu rewitalizacji lokalnych pomników historycznych i miejsc pamięci na terenie gminy Końskie wyremontowano 7 obiektów: Bedlno – kamień graniczny z 1773 r., Poraj – kapliczka św. Antoniego z 1920 r., Rogów – krzyż z 1841r., Pomyków – cmentarz ewangelicki z poł. XVIII w., Wąsosz – krzyż z 1814 r., Stadnicka Wola – cmentarz holeryczny z 2 poł. XIX w., Niebo – pomnik ofiar egzekucji 1940 r.]
Na fotografii sołtys Rogowa Marek Kozerawski i KW. Foto. lipiec 2014 r. Bartłomiej Woźniak.