Z zainteresowaniem przeczytałem niedawno artykuł p. prof. Jana Pazdura: „Produkcja broni palnej na kielecczyźnie w XVIII w.”, zawartego w periodyku „Studia Kieleckie” 2/42, 1984 r. Artykuł jest ciekawy, wiele wnosi, porządkując moją wiedzę historyka amatora. Artykuł kończy się słowami:
„… Zachowały się jednakże wiadomości, że Stanisław Małachowski podarował wojsku 12 dział już po wybuchu powstania kościuszkowskiego (T. Korzon, „Wewnętrzne dzieje polski za Stanisława Augusta”). Jest to zachęta do dalszych badań nad historią manufaktur koneckich.”
Od wielu lat pracuję nad historią manufaktur koneckich i chciałbym się podzielić z Czytelnikami strony swoimi odkryciami dotyczącymi koneckiej/pomykowskiej fabryki broni.
Zacznę zatem od „najłatwiejszego” tematu, a będzie nim „rozrastajacy” się słownik rusznikarzy koneckich/pomykowskich działających w XVIII wieku.
Kalendarium powstania słownika rusznikarzy, puszkarzy…
- lipiec 1987
Pierwszy artykuł p. Zygmunta Jagodzińskiego pt. „Słownik rusznikarzy polskich i obcych działających w Polsce” ukazał się w „Kolekcjonerze Polskim” nr 7 w miesiącu lipcu 1987 roku. „Kolekcjoner Polski” stanowił comiesięczny dodatek do „Kuriera Polskiego”. Konecka i pomykowska manufaktura zbrojeniowa założona przez Małachowskiego (XVIII wiek) została opisana w lipcu 1988 roku (nr 10 „Słownika…”). Pierwsze i jedyne nazwisko rusznikarz działającego w Końskich-Pomykowie w XVIII w. pojawia się październiku 1988 roku. Był nim:
Hernstorf, rusznikarz (?) wzmiankowany 1740-50. Nie jest podane źródło wiadomości. Nazwiska rusznikarzy wzmiankowanych w XIX wieku pojawiły się końcowych odcinkach cyklu tj. w czerwcu 1989; w 15 odcinku ukazało się 5 nazwisk, kolejne jedno nazwisko w sierpniu 1989, kolejne 4 nazwiska we wrześniu. Łącznie ukazały się 24 odcinki „Słownika…”.
W ostatnim odcinku pt. „Rusznikarstwo polskie z perspektywy stuleci”, p. Zygmunt Jagodziński składa podziękowania m.in Krzysztofowi Woźniakowi za pomoc w uzupełnieniu słownika. Tak więc w 1989 roku znanych było 9 nazwisk rusznikarzy wzmiankowanych w XIX wieku z Końskich i Pomykowa.
- marzec 1993
Wydawnictwo ART GRAF (Woźniak i Ślipski) wydało książkę Henryka Seweryna Zawadzkiego pt. „Fabryka broni w Końskich-Pomykowie”. W załączonym „Słowniku…” wymienionych jest już 18 nazwisk rusznikarzy. Stanowi to efekt poszukiwań p. Henryka Seweryna Zawadzkiego i Krzysztofa Woźniaka.
- wrzesień 2010
Na mojej stronie internetowej konskie.org.pl, którą prowadzę od 2009 roku, zamieściłem artykuł „Słownik rusznikarzy koneckich”, w którym wymieniam 25 nazwisk rusznikarzy.
- wrzesień 2023
Na dzień dzisiejszy znanych mi jest 51 nazwisk z podziałem na rusznikarzy, rurarzy, puszkarzy, szyftarzy. Nadal mało znany jest wiek XVIII – pojawiły się tylko dodatkowo dwa nazwiska.
Mam wrażenie, że jestem na początku drogi…
Druga połowa XVIII wieku
Znane są 3 nazwiska rusznikarzy:
- Jan Adolf Grefenstein – Końskie, niemiecki rusznikarz sprowadzony ok. 1750 roku [Piotr Waglowski, internet]
- Hernstorf – Końskie, rusznikarz (?), wzmiankowany w latach 1740-50. [W: Zygmunt Jagodziński, „Słownik rusznikarzy polskich i obcych działających w Polsce. Wykaz osobowy XVIII w. (G-K)”].
- Marcin Wolfram – obywatel konecki [W: Plenipotencja z 1797, MN w Warszawie]
Tak jak wspomniałem, pracuję nad słownikiem i historią manufaktury koneckiej/pomykowskiej – pojawiają się kolejne nazwiska…
Pokazuję też dokument: Plenipotencję z 1797 z konecka pieczęcią cechu ślusarzy, rusznikarzy i ostrognitów:
„Uczciwemu Marcinowi Wolfromowi Obywatelowi Koneckiemu tę Niniejszą Naszą Pełnomocną Plenipotencję do odzyskania przez Jego osobę Naszych sprawiedliwych pretensji, którego całe nasze zgromadzenie uznaje za najzdolniejszego i na nim z tą Plenipotencją zupełnie polega. Datt 10 … 1797”. Poniżej lakowa pieczęć ślusarzy, rusznikarzy i ostrognitów
Co było przedmiotem sporu, z kim ów był prowadzony, jak się zakończył? … Więcej o rodzie Wolfromów (Wolframów) w kolejnych odcinkach.
Zebrał Krzysztof Woźniak
