Przedbórz – nieistniejąca bóżnica drewniana

Przedbórz, nieistniejąca bóżnica - widok od północnego zachodu.
Przedbórz, nieistniejąca bóżnica – widok od północnego zachodu.

Około 1760 r. (1636 r. – pierwsza wzmianka o istniejącej w mieście bóżnicy, 1638 r. zezwolenie Władysława IV na odbudowę bóżnicy po pożarze, 1745 r. przywilej na odbudowę bóżnicy zniszczonej w czasie wojny, 1760 r. przypuszczalna data odbudowy umieszczona na sklepieniu bóżnicy).

Sala główna poprzedzona od zachodu przedsionkiem i izbą kahalną, nad nimi na piętrze empora dla kobiet, wzdłuż boku południowego później dobudowane: druga modlitewnia dla kobiet i pomieszczenie narożne ze schodami na emporę. Modlitewnia południowa podpiwniczona. Dwie ściany empory (zachodnia i północna) nadwieszone na zewnątrz w stosunku do ścian przedsionka, podtrzymano murowanymi słupami, przy ścianie zachodniej prostokątnymi, przy północnej – okrągłymi. Przez większe nadwieszenie ściany od strony północnej uzyskano podcień osłaniający wejście do przedsionka. Dach nad bryłą główną dwuspadowy, wysunięta od strony północnej część empory przykryta oddzielnym daszkiem o kalenicy prostopadłej do kalenicy dachu głównego. Nad przybudówką południową dach pulpitowy. Być może pierwotnie układ brył był symetryczny i od strony południowej również znajdował się podcień lub przybudówka ze schodami na emporę.

Przedbórz, nieistniejąca bóżnica - rzut przyziemia i sklepień.
Przedbórz, nieistniejąca bóżnica – rzut przyziemia i sklepień.
Przedbórz, nieistniejąca bóżnica - przekrój poprzeczny.
Przedbórz, nieistniejąca bóżnica – przekrój poprzeczny.
Przedbórz, nieistniejąca bóżnica - przekrój podłużny.
Przedbórz, nieistniejąca bóżnica – przekrój podłużny.

Sala główna prostokątna, bima altanowa ustawiona w pobliżu drzwi wejściowych. Empora oddzielona od wnętrza sali pełną balustradą i okratowaniem. Południowe pomieszczenie dla kobiet powiązane z salą wyciętymi później w ścianie poziomymi otworami, osłoniętymi tralkami; dolna część okien zabita deską, w górnej – tralki i krata. Sala główna i empora dla kobiet przekryta wspólnym sklepieniem kolebkowym z lunetami, wpisanym w więźbę dachową. Płaszczyzna sklepienia pokryta dekoracyjną siatką z listew i esowato wyciętych desek. Lunety w kształcie oślego grzbietu oparte na ozdobnie oprofilowanych wspornikach. Ściany polichromowane. Konstrukcja budynku przysłupowa. Ściany wieńcowe z lisicami, miecze ozdobne oprofilowane. Więźba dachowa krokwiowo-jętowa, wzmocniona krzyżulcami. Dach kryty pierwotnie gontem, później blachą. Okna zakończone półkoliście.

Przedbórz, nieistniejąca bóżnica - widok od północnego wschodu.
Przedbórz, nieistniejąca bóżnica – widok od północnego wschodu.
Przedbórz, nieistniejąca bóżnica - fragment elewacji północnej.
Przedbórz, nieistniejąca bóżnica – fragment elewacji północnej.
Przedbórz, nieistniejąca bóżnica - fragment sklepienia sali.
Przedbórz, nieistniejąca bóżnica – fragment sklepienia sali.
Przedbórz, nieistniejąca bóżnica - wnętrze sali z widokiem na ścianę południową.
Przedbórz, nieistniejąca bóżnica – wnętrze sali z widokiem na ścianę południową.
Przedbórz, nieistniejąca bóżnica - wnętrze sali z widokiem na bimę.
Przedbórz, nieistniejąca bóżnica – wnętrze sali z widokiem na bimę.
Przedbórz, nieistniejąca bóżnica - wnętrze sali z widokiem na drzwi wejściowe.
Przedbórz, nieistniejąca bóżnica – wnętrze sali z widokiem na drzwi wejściowe.
Przedbórz, nieistniejąca bóżnica - wnętrze sali z widokiem na aron ha-kodesz.
Przedbórz, nieistniejąca bóżnica – wnętrze sali z widokiem na aron ha-kodesz.
Przedbórz, nieistniejąca bóżnica - fragment polichromii sali.
Przedbórz, nieistniejąca bóżnica – fragment polichromii sali.

Wybrany fragment tekstu oraz fotografie i rysunki pochodzą z książki: Marii i Kazimierza Piechotków, Bóżnice drewniane, Warszawa 1957.