Tomasz Ruśkiewicz 1867-1926

Tomasz Ruśkiewicz [szlachcic dziedziczny, herbu Wielorad], urodzony 22 listopada w Końskich, w Królestwie Polskim, był synem Ludwika, inżyniera architekta i Melanii z Machnickich, wnukiem Bartłomieja, urzędnika Komisji Skarbu w Królestwie Polskim. Matematyk Uniwersytetu Petersburskiego, inżynier elektryk, działacz społeczny i polityczno-oświatowy, zasłużony pionier w dziedzinie rozwoju elektrotechniki polskiej i polskiego przemysłu elektrotechnicznego.

Wykształcenie
Po ukończeniu Gimnazjum w Kielcach (1885), studiował w Petersburgu, na Wydziale Matematycznym tamtejszego Uniwersytetu, uzyskując dyplom kandydata nauk matematycznych (1869). W czasie studiów i później uczestniczył w tajnej działalności polityczno-oświatowej młodzieży: był prezesem Zjednoczonego Koła Młodzieży Polskiej w Petersburgu oraz członkiem Tajnego Związku Młodzieży Polskiej – skrót nazwy „Zet” (od 1887) i Ligi Polskiej. …Związek nie był żadnem mniej lub więcej zręcznie zakonspirowanem sprzysiężeniem rozpolitykowanych młodzieńców, przekładających nad właściwe studia naukowe nie dość przemyślane i dojrzałe knowania, lecz raczej wielką ukrytą szkołą cnót obywatelskich, pośród których miłość ojczyzny i poczucie obowiązku względem własnego społeczeństwa szły w parze z zamiłowaniem do nauki i kształcenia własnego charakteru. Tak rozumieli przynajmniej swe powołanie członkowie związku młodzieży i w myśl takich zasad w stosunku do swego otoczenia postępowali. [w: Tajny Związek Młodzieży Polskiej w latach 1887-1893. Na podstawie urzędowych dokumentów rosyjskich i własnych wspomnień skreślił T. Ruśkiewicz. Warszawa 1926]

Za działalność patriotyczną wśród młodzieży polskiej więziony był Ruśkiewicz w Petersburgu, a po powrocie do kraju – za udział w organizowaniu w Warszawie obchodu 100. rocznicy Konstytucji 3 Maja – został aresztowany i osadzony w Cytadeli Warszawskiej (od 14 września 1891 do końca roku 1892), a następnie skazany na 5-letnie wygnanie z kraju i dozór policji w ciągu 3 lat. W okresie tym (od 1893) uzupełnił studia w dziedzinie elektrotechniki na politechnikach niemieckich w miejscowościach Darmstadt (Hesja) i Karlsruhe (Badenia) pod kierunkiem prof E. Arnolda, gdzie otrzymał dyplom inżyniera elektryka.

Praca, działalność społeczna i społeczno-stowarzyszeniowa
Po uzyskaniu zezwolenia na powrót z zagranicy, zamieszkał w Warszawie i całe swoje życie (przerwane nieuleczalną wówczas chorobą – zapaleniom płuc) poświęcił pracy w dziedzinie elektrotechniki, a zwłaszcza przemysłu elektrotechnicznego. Myślą przewodnią, głównym celem dążeń aktywnej działalności zawodowej, społecznej i społeczno-stowarzyszeniowej Ruśkiewicza było stałe, konsekwentne realizowanie następujących zamierzeń: wypieranie obcych wpływów poprzez tworzenie polskiego przemysłu elektrotechnicznego (będącego do tego czasu głównie w rękach niemieckich), przeszczepianie na teren Polski (Kongresówki, potem Polski) najnowszych osiągnięć zachodniej myśli technicznej, kształcenie ciągłe fachowców Polaków, w tym także kobiet (co było nowością w owych czasach), organizowanie, kierowanie, czuwanie i pomoc wszystkim, którzy tego potrzebowali.

Ruśkiewicz był współorganizatorem i członkiem prezydium Delegacji Elektrotechnicznej, powstałej (27.03.1899) przy Sekcji Technicznej Warszawskiego Oddziału Towarzystwa Popierania Przemysłu i Handlu. Brał udział w organizowanych przez tę Delegację wykładach dla szerokich kół techników i monterów. Był kierownikiem technicznym fabryki baterii i latarek TYTAN (1900). Zorganizował, a następnie prowadził przedsiębiorstwo elektrotechniczne pod nazwą RUŚKIEWICZ i GODLEWSKI (1901), które należało wówczas do nielicznych polskich firm elektrotechnicznych i wykonało szereg robót instalacyjnych, m.in. urządzenia elektryczne w Filharmonii Warszawskiej. W r.1911 zmiana na RUŚKIEWICZ, GODLEWSKI i TYSZKA, w r. 1918 przekształcone w Towarzystwo Akcyjne: Polskie Towarzystwo Przedsiębiorstw Elektrycznych z Ruśkiewiczem jako dyrektorem zarządzającym i członkiem zarządu.

Jako delegat Warszawy uczestniczył w Zjeździe Inżynierów i Techników w Petersburgu (1905). Podpisał pierwszą odezwę Komitetu Obywatelskiego Pomocy dla Robotników i Ich Rodzin Pozbawionych Środków do Życia z powodu strajku 1905 r. Był członkiem Towarzystwa Kursów Naukowych (później: Wolna Wszechnica Polska w Warszawie 1906-1913). Zorganizował za polskie fundusze i z wyłącznie polskim personelem pierwszą w kraju fabrykę żarówek elektrycznych CYRKON (1906) i został pierwszym prezesem zarządu tej firmy, która istniała później pod nazwą Zjednoczonej Fabryki Żarówek TUNGSRAM Sp. Akc. Nowością technologiczną fabryki CYRKON była produkcja żarówek z włóknem metalowym (trwalszym i zużywającym mniej energii elektrycznej), zamiast dotychczas stosowanego włókna węglowego. Był współorganizatorem i pierwszym przewodniczącym zarządu Koła Elektrotechników (1907) przy Stowarzyszeniu Techników w Warszawie (w maju 1904 Delegacja Elektrotechników przekształciła się w Koło Elektrotechników, przeniesione 28.05.1907 do Stowarzyszenia Techników).

Wybudował i eksploatował elektrownie w Kielcach (1912) i w Końskich (1913).

Uczestniczył w zjeździe założeniowym Stowarzyszenia Elektryków Polskich (1919). W kole, a potem w Oddziale Warszawskim SEP był członkiem komisji rewizyjnej i przedstawicielem do Rady Delegatów SEP. Często przewodniczył na zebraniach Oddziału. Był także jednym z przewodniczących Walnego Zjazdu Elektrotechników Polskich (1919 Warszawa i 1921 Toruń).
Po odzyskaniu niepodległości został (1921) dyrektorem zarządzającym i członkiem zarządu Polskiego Towarzystwa Elektrycznego, założonego w 1918 r. pod nazwą Polskiego Towarzystwa Przedsiębiorstw Elektrotechnicznych. Przyczynił się do stworzenia w Polsce przemysłu maszyn elektrycznych, biorąc udział w organizacji fabryk elektrycznych w Katowicach i w Warszawie. Był też jednym z założycieli, członkiem zarządu i komitetu redakcyjnego wydawnictwa „Przegląd Elektrotechniczny” (istniejącego od maja 1921).

Ruśkiewicz był głównym inicjatorem utworzenia ogólnopolskiej organizacji przemysłu elektrotechnicznego. Został prezesem rady Polskiego Związku Przedsiębiorstw Elektrotechnicznych (1923), przy którym powołał Komisję Propagandową polskiego przemysłu elektrotechnicznego. Zorganizował i był pierwszym dyrektorem zarządzającym spółdzielni POLSKIE ELEKTROWNIE (1925), powołanej przy Związku Elektrowni Polskich, w celu popierania rozwoju elektrowni przez ułatwienie dostaw sprzętu, aparatury i maszyn. W pracach tego Związku uczestniczył jako członek jego rady.

…O stworzeniu jej myślał od lat kilku. Praca w Spółdzielni, jako instytucji na wpół społecznej, nie obliczonej na zysk, odpowiadała najbardziej, Jego usposobieniu, ideologii i tendencjom społecznym… [Z przemówienia inż. Mieczysława Kuźmickiego, wygłoszonego – w imieniu Zarządu Spółdzielni POLSKIE ELEKTROWNIE – na pogrzebie Tomasza Ruśkiewicza, Przegląd Elektrotechniczny,1927]

Był również członkiem rady zarządzającej Polsko-Holenderskiej Fabryki Lamp Elektrycznych PHILIPS.

…Przyczynia się do powstania szeregu instytucji społecznych, między innymi Tow. Wyższych Kursów Handlowych, Tow. Handlowego Wykształcenia Kobiet, oraz przemysłowych, jak Towarzystwa Przemysłowców, Towarzystwa Przedsiębiorstw Elektrycznych… Dwukrotnie z wyboru kupiectwa warszawskiego piastuje mandat sędziego handlowego. Jest członkiem zarządów szeregu instytucji społecznych i przemysłowych w Warszawie. Przez dłuższy czas był kierownikiem naukowym Wyższych Kursów Handlowych Żeńskich J. Siemiradzkiej w Warszawie. [w: publikacji pod red.T. Ruśkiewicza: Księga Pamiątkowa Kielczan 1856-1904, podaje własną krótką notkę biograficzną]

Publikacje
Ruśkiewicz opublikował wiele artykułów i notatek na łamach Przeglądu Elektrotechnicznego i Przeglądu Technicznego (częściowo pod kryptonimem T.R., z których część wydana została w formie odrębnych broszur, np.: Tramwaje i koleje elektryczne (1901), Koszt światła elektrycznego w instalacjach prywatnych (1902). Ogłosił artykuł o przemyśle elektrotechnicznym w publikacji pt: Gospodarka elektryczna w Polsce (1923). Zredagował I częściowo sfinansował Księgę Pamiątkową Kielczan 1856-1904 (1925), w której pod pseudonimem Gruszkiewicz, zamieścił swoje artykuły z życia Gimnazjum Kieleckiego, gdzie zaprzyjaźnił się ze Stefanem Żeromskim. Ponadto wydał książkę pt: Tajny Związek Młodzieży Polskiej w latach 1887-1893 (1926), Opublikował też szereg artykułów historyczno-literackich w innych czasopismach polskich.

Referaty
Wygłosił wiele odczytów i referatów na różnych zjazdach, m.in. o projekcie banku inwestycyjnego w związku z podniesieniem kultury przemysłowej i gospodarczej w Polsce (1917 – na Nadzwyczajnym Zjeździe Techników Polskich w Warszawie), o historii, stanie obecnym i przyszłości przemysłu elektrotechnicznego w Polsce (1919 – na zjeździe SEP w Warszawie), o organizowaniu wspólnych zakupów (1925 – na zgromadzeniu ogólnym Związku Elektrowni Polskich w Warszawie).

Ruśkiewicz miał zainteresowania historyczne, bibliofilskie i muzyczne. Znał języki obce, m.in. francuski, niemiecki i rosyjski. Był człowiekiem niezwykle pracowitym, obowiązkowym, bezinteresownym i szlachetnym. We wszystkich kierunkach działalności zawodowej i społecznej wykazywał ogromne umiejętności organizacyjne, przedsiębiorczość, energię i żarliwość, dzięki czemu zyskał ogólne uznanie i wyjątkowy szacunek. Na temat nagród i odznaczeń brak informacji.

Zmarł 27 grudnia 1926 roku w Warszawie i został pochowany w grobie rodzinnym na Cmentarzu Powązkowskim (211-5-4). Po śmierci Tomasza Ruśkiewicza – w uznaniu jego zasług – Polski Związek Przedsiębiorstw Elektrotechnicznych utworzył Fundusz Stypendialny jego imienia, przyznawany corocznie studentowi Wydziału Elektrotechnicznego Politechniki Warszawskiej.

Fundusz im. Tomasza Ruśkiewicza miał wynosić 25.000 zł., aby odsetki od niego wystarczyły na ufundowanie stałego stypendium dla studenta Wydziału Elektrotechnicznego Politechniki Warszawskiej. Konto PKO nr 14-373. [w: Przegląd Elektrotechniczny, 1927 nr 7 s.141]

Tomasz Ruśkiewicz ożenił się w Rydze 31 maja 1895. Żona – Helena Hirszfeld (1872-1948), córka Ludwika i Anny, była działaczką społeczną, bojowniczką o szkołę polską, długoletnią prezeską Towarzystwa Pierwszych Kolonii Letnich dla Kobiet Pracujących. Kierując różnymi akcjami społecznymi, gromadziła fundusze, które umożliwiały każdego roku dwóm zdolnym studentom kształcenie się na uczelniach zagranicznych, m.in. w Szwajcarii. Za udział w obchodach 100. rocznicy Konstytucji 3 Maja, została również aresztowana w grudniu 1891 r. – razem z siostrą Jadwigą i bratem Bolesławem.

Jadwiga i Helena Hirszfeldówny zostały po tygodniu – za kaucją – zwolnione i skazane na areszt domowy, Bolesław więziony był w Cytadeli Warszawskiej od 7.12.1891 do 12.12.1892, a następnie skazany na 5-letnie wygnanie z kraju i dozór policji w ciągu 3 lat. [w: T. Ruśkiewicz, Tajny Związek Młodzieży Polskiej w latach 1887-1893, Warszawa 1926 s. 35 i inne]

Bolesław Hirszfeld (1859-1890), chemik uniwersytetu w Zurychu, wybitny działacz oświatowy i polityczny; współzałożyciel Skarbu narodowego (zapisodawca poważnej sumy na cele oświatowe, mające budzić ducha narodowego), współzałożyciel i członek Ligi Polskiej i Związku Młodzieży Polskiej w Szwajcarii, Towarzystwa Pomocy Więźniom Politycznym w Warszawie, jeden z czołowych pionierów i mecenasów oświaty ludowej w Królestwie Polskim, właściciel Instytutu Wód Mineralnych w Ogrodzie Saskim w Warszawie.

Zacytuję jeszcze fragment listu Hanny Ruśkiewicz-Piliczowej do ks. Józefa Barańskiego z dnia 15.09.1988:

Przewielebny Księże Proboszczu, serdecznie dziękuję za obszerne wiadomości, które bardzo mi się przydały. Pozwalam sobie przesłać Księdzu kserokopię historii mojego Dziadka Tomasza i jego rodziny (jestem ostatnia z tej gałęzi Ruśkiewiczów). Załączam wszystko to, co mi się do tej pory – na podstawie dokumentów – udało odtworzyć. Według tych materiałów, przygotowanych przeze mnie, prof. Wacław Szyszkowski pisze biogram Tomasza Ruśkiewicza dla Polskiego Słownika Biograficznego, który jest wydawany w Krakowie, natomiast Ojca biogram (Bolesława) ma być także pisany, ale przez kogoś innego – dla Historii Polskiej Techniki Lotniczej Instytutu Historii, Nauki, Oświaty i Techniki PAN.

Podjęta przez Księdza praca – upamiętniająca dzieje parafian – jest bezcenna dla kultury naszego kraju, traktowanej w urzędach świeckich niestety po macoszemu. Okazuje się, że klasztory i parafie najwierniej umieją przechować pamięć dawnych czasów i ludzi…