Stary Młyn. Fabryka farb mineralnych w Końskich. Ochra, umbra, mumia…

Końskie, Stary Młyn. Dawne zabudowania fabryki farb mineralnych Stary Młyn - stan 2013. Więcej nie udało się sfotografować - nie uzyskałem zgody. Foto. KW.
Końskie, Stary Młyn. Dawne zabudowania fabryki farb mineralnych Stary Młyn – stan 2013. 
Więcej nie udało się sfotografować – nie uzyskałem zgody. Foto. KW.

Trzymam w ręku ciekawą, starą fotografię. Grupa górników (ponad dwudziestu) w galowych strojach, na czapkach ciemne (czarne?) piuropusze, w centrum starosta konecki z urzędnikami – siedzą przed starostwem, upozowani do fotografii. W dalszym otoczeniu wojskowi, policjanci i mieszkańcy Końskich i zwykła gawiedź – lata trzydzieste dwudziestego wieku. Czy byli wśród nich górnicy kopiący glinki ogniotrwałe, czy glinki używane do produkcji farb mineralnych? A jak świętowali wiejscy kopacze, pracujący w typowych odkrywkowych „dołach”?

Jedna z niewielu zachowanych fotografii zapewne z początku XX wieku: Polska Fabryka Farb Mineralnych Stary Młyn. Fotografia z kolekcji Ryszarda Cichońskiego.
Jedna z niewielu zachowanych fotografii zapewne z początku XX wieku: 
Polska Fabryka Farb Mineralnych Stary Młyn. 
Fotografia z kolekcji Ryszarda Cichońskiego.

Nurtuje mnie pytanie, takie typowe dla historyka amatora. Zastanawiam się jak wielu ludzi utrzymywało się z pracy w tym przemyśle w powiecie koneckim, w dwudziestoleciu międzywojennym? Mam na myśli produkcję farb mineralnych: począwszy od pracy w kopalni glinki, jej przemiału, uszlachetniania i dystrybucji. Czy było to kilkuset pracowników, czy kilka tysięcy. Mamy do czynienia z całkowicie zapomnianą gałęzią przemysłu?

Cennik - katalog farb produkowanych w fabryce farb mineralnych Stary Młyn - pierwsze trzy strony cennika. Dokument w zbiorach KW.

Cennik - katalog farb produkowanych w fabryce farb mineralnych Stary Młyn - pierwsze trzy strony cennika. Dokument w zbiorach KW.
Cennik – katalog farb produkowanych w fabryce farb mineralnych Stary Młyn – pierwsze trzy strony cennika. Dokument w zbiorach KW.

Wiadomości nabywałem tak przy okazji, poznając historię młynów wodnych. Dowiedziałem się na przykład, że wiele młynów wodnych pracowało tylko do przemiału glinki, część z nich w nocy. Któż z konecczan pamięta fabryki farb mineralnych: Stary Młyn, Polska Farba, Fidor (były one potentatami na polskim rynku, dodać trzeba jeszcze zakłady w Skarżysku Kamienna i Wąchocku), i cały szereg drobniejszych zakładów z niewielką produkcją. A jaka jest ciekawa historia lasu w okolicach miejscowości Paruchy, gdzie występowały trzy ciekawe kolory glinek i gdzie prywatni właściciele gruntów (często wąskich działek), podkradali sobie pod ziemią glinkę, wkraczając na obszar sąsiada. Spory, a często i sprawy sądowe trwały wiele lat, a pamięć o nich jest w rodzinach mieszkańców wsi wciąż żywa.

Tak Zjednoczone Fabryki Farb Mineralnych i Chemicznych Baron & Flieger. Katowice-Ligota-Końskie prezentowały się na krajowej wystawie przemysłowej. Zapewne lata dwudzieste XX w. Fotografia z kolekcji Ryszarda Cichońskiego.
Tak Zjednoczone Fabryki Farb Mineralnych i Chemicznych Baron & Flieger. Katowice-Ligota-Końskie prezentowały się na krajowej wystawie przemysłowej. Zapewne lata dwudzieste XX w. 
Fotografia z kolekcji Ryszarda Cichońskiego.

Kryzys w 1931 roku dotknął również pracowników fabryki Stary Młyn. Dokument z 15 grudnia 1931 r. w zbiorach KW.
Kryzys w 1931 roku dotknął również pracowników fabryki Stary Młyn. 
Dokument z 15 grudnia 1931 r. w zbiorach KW.

A kto z czytelników strony pamięta sklep Jasia (tak się mówiło) Partyki na ulicy Pocztowej? Jeszcze w latach osiemdziesiątych można w nim było kupić naturalne farby mineralne, zgromadzone w licznych regałach – luzem oczywiście. Później to wszystko zniknęło jak te „beczki z kawiorem”, ale to już zupełnie inna historia, na inny czas…

Lokalizacja fabryk farb mineralnych Stary Młyn i Polska Barwa - wycinek z planu Końskich z roku 1942. Brakuje jeszcze trzeciej fabryki w tym rejonie: fabryki przemiału glinki L. Salberga - pokażę przy okazji prezentacji fabryki Polska Farba na innym planie z 1939 r. Dokument w zbiorach KW.
Lokalizacja fabryk farb mineralnych Stary Młyn i Polska Barwa – wycinek z planu Końskich z roku 1942. Brakuje jeszcze trzeciej fabryki w tym rejonie: fabryki przemiału glinki L. Salberga – pokażę przy okazji prezentacji fabryki Polska Farba na innym planie z 1939 r. Dokument w zbiorach KW.

Fabryka funkcjonowała również w latach okupacji. Pismo na papierze firmowym z 5.02.1943 do burmistrza miasta Końskie. Czy ktoś z czytelników wie: kto był wtedy burmistrzem miasta? Dokument w zbiorach KW.
Fabryka funkcjonowała również w latach okupacji. Pismo na papierze firmowym z 5.02.1943 
do burmistrza miasta Końskie. Czy ktoś z czytelników wie: kto był wtedy burmistrzem miasta? 
Dokument w zbiorach KW.

Reklamy koneckich firm z lat trzydziestych XX wieku - wśród nich reklama Starego Młyna.
Reklamy koneckich firm z lat trzydziestych XX wieku – wśród nich reklama Starego Młyna.

Ramy krótkiego artykułu ograniczają możliwości zaprezentowania całego zgromadzonego materiału i nie ma charakteru monografii. Przedstawię zatem wybrane najciekawsze posiadane dokumenty.

Dziękuję za inspirację tematu koledze Lechowi Kałwińskiemu z Łodzi – Piasku.

KW

Ulotka – prospekt fabryki Stary Młyn z ok. 1920 roku

Opis fabryki farb mineralnych (ochra, umbra, mumia)
„Stary Młyn” pod Końskimi (pół km od st Końskie), zał. 1890 r.

Grunta:
68 mórg, z tego 2 m. pod fabryką, około 2 m. stawu, ok. 2 m. lasu, ok. 2 m. łąk, reszta pola orne. Znajduje się dobra glina, zdatna do wyrobu cegły.

Budowle:
Drewniane: dom mieszkalny – 2 mieszkania po 4 pokoje, dom włościański na 2 rodziny, 2. piętrowy młyn wodny z mieszkaniem, dom na biuro i laboratorium – wszystko solidnej roboty, w stanie dobrym.
Murowane: jedno i dwupiętrowe budynki fabryczne, kotłownia i maszynownia, stajnie i obory Szopy drewniane: 5 dużych składów, warsztat bednarski w dobrym stanie, pod papą.

Urządzenia fabryczne:
a. Młyn wodny – 2 koła o sile 20 koni, 4 warsztaty z elewatorami i młynkami, jeden dla prób.
b. Młyn parowy: Lokomobila Wolfa na 30 koni, pompa, 2 granulatory, 1 desintegrator, 1 dismembrator, 5 dewatorów, 2 Sichtery, 3 duże melgangi z żarnami francuskimi, 1 kollergang, 2 maszyny do mieszania – wszystko z najlepszych specjalnych fabryk francuskich i niemieckich; 4 wagi, różne suszarnie własnej konstrukcji, maszyny zapasowe, jak np. zupełnie nowa Puisations – Sichter, dotąd nie używana.

Laboratorium i biuro – kompletnie urządzone.

Gospodarstwo rolne – pługi i inne narzędzia, wozy itd.

Produkcja roczna przed wojną 340 wagonów 10 t.

Grunta 
w miejscowości Lazaret – Buk:
6 mórg 172 pr. terenów ochry wysokiego gatunku, zawierających 10.000.000 kg ochry – według obliczeń Zarządu Górniczego b. zaboru rosyjskiego. Nie bierze się pod uwagę rudy żelaznej, znajdującej się w tymże terenie.

Bliższe wiadomości listownie lub osobiście: woj. kieleckie, Końskie, notariusz Jan Zawadzki