Rogów k. Końskich. Kapliczki, krzyże, rogowscy kamieniarze

Rogów, ul. Gwardii Ludowej. Na ceglanym, mocno nadwątlonym postumencie ludowa, kamienna rzeźba Chrystusa Frasobliwego z XVIII/XIX wieku. - „pod parasolem”. Prawdopodobnie została skradziona - może ktoś ją rozpozna w prywatnych zbiorach? W głębi po lewej stronie krzyż z 1909 r. Foto. KW, koniec lat 90.
Rogów, ul. Gwardii Ludowej. Na ceglanym, mocno nadwątlonym postumencie ludowa, kamienna rzeźba Chrystusa Frasobliwego z XVIII/XIX wieku. – „pod parasolem”. Prawdopodobnie została skradziona – może ktoś ją rozpozna w prywatnych zbiorach? W głębi po lewej stronie krzyż z 1909 r.
Foto. KW, koniec lat 90.

W opracowaniu: Krótki rys życia gospodarczego powiatu koneckiego… 1925, jego autor inż. Stanisław Malanowicz wspomina, że przed pierwszą wojną światową produkowano w Rogowie z miejscowego piaskowca osełki i otoczaki eksportowane na całą Rosję.

W roku 1925 wyrabiano we wsi kamienie precyzyjne na pomniki, kamień budowlany, chodniki, cokoły, gzymsy, kolumny itp. Czynna była wtedy kopalnia i wyrób kamienia budowlanego, stanowiąca własność spadkobierców hr. Juliusza Tarnowskiego.

Wśród starszej generacji mieszkańców wsi zachowały się wspomnienia o licznych kamieniarzach, odznaczających się często dużymi zdolnościami. Najznakomitszym z nich był na początku XX wieku artysta plastyk Mikołaj Ślifierz [Szlifierz] – syn Kacpra Ślifierza powstańca z roku 1863. Jego dziełem są rzeźby w koneckim kościele i jeden z pomników na cmentarzu grzebalnym w Końskich. Kończył studia w Krakowie i zajmował się rzeźbą sakralną także w Skarżysku i Częstochowie. Niewiele ustępowali mu w swym kunszcie i inni, samoucy jak: Barański, Gut i Bielecki – twórcy pomników znajdujących się na koneckim cmentarzu.

Było też we wsi kilka kuźni. W rodzinie jednego z dawnych kowali – Leszczyńskiego – przetrwała wiadomość, że ich przodek w roku 1812 przygotowywał dla armii napoleońskiej wozy konne.

Sprawa niepodległości Polski nieobca była mieszkańcom wsi, mimo niskiego poziomu oświaty. Kronika szkolna wymienia jako czynnego uczestnika powstania 1863 roku mieszkańca Rogowa, Wojciecha Guta. Wśród starszej generacji przechowały się także liczne echa tych wydarzeń, mówiące o pomocy udzielanej powstańcom przez ludność i represjach ze strony oddziałów kozackich. Na ich pamiątkę stawiano we wsi kamienne krzyże. Jeden z nich stoi do dziś przy końcu wsi na tak zwanej „skale” przy szosie Końskie – Przysucha.

Rogów, ul. Gwardii Ludowej. Nieistniejąca (skradziona?) kamienna rzeźba Chrystusa Frasobliwego na słupie ceglanym. Fotografia ze zbiorów Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach. Foto. Wanda Puget 1972 r.
Rogów, ul. Gwardii Ludowej. Nieistniejąca (skradziona?) kamienna rzeźba Chrystusa Frasobliwego na słupie ceglanym. Fotografia ze zbiorów Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach. Foto. Wanda Puget 1972 r.

Wieś niedługo potem cieszyła się spokojem gdyż nie ominęła jej panująca w roku 1873 na Ziemi Koneckiej epidemia cholery, która pochłonęła wielu mieszkańców. Większość chat stała zamknięta „na kołek”, zmarłych grzebano koło Końskich na polu zwanym „Księża Choina”, a potem gdy brakło już do tego ludzi, chowano ofiary epidemii pod lasem rogowskim, przed trzęsawiskami. Do dziś przetrwała z tego okresu informacja o makabrycznym przypadku jaki zdarzył się w czasie epidemii. Jedną ze zmarłych okręconą tylko w płachtę, podobnie jak i innych wywieziono pod „Księżą Choinę” bez trumny i tam porzucono. Rzekomo zmarła odzyskała przytomność i żyła potem jeszcze długo. Mieszkańcy wsi próbowali ratować się przed epidemią stawiając przy każdej ulicy drewniane krzyże. Jeden z nich przetrwał i znajduje się na rogu ulic Wschodniej i Dolnej.

W okresie poprzedzającym wybuch I wojny światowej, według wykazu miejscowości w roku 1903 miała wieś 650 mieszkańców, 99 domów, w tym 5 murowanych, 514 dziesięcin gruntów uprawnych, z tego większość bo 292 stanowiły własność „obywateli ziemskich”. Były także dwa młyny wodne.

W roku 1917 nawiedziła wieś epidemia tyfusu, której ofiarą padło wielu mieszkańców. Według kroniki miejscowej szkoły, w roku 1917 powstała we wsi Polska Organizacja Wojskowa, początkowo legalna,na potem zabroniona przez austriackie władze wojskowe. Ćwiczenia odbywały się nocami, przeważnie w okolicznych lasach. W listopadzie 1918 roku – kiedy ogłoszono niepodległość Polski – wszyscy tamtejsi członkowie POW brali czynny udział w rozbrajaniu austriackich okupantów. Między innymi udali się do Baryczy, gdzie znajdował się austriacki obóz i rozbroili jego załogę. Część członków tej organizacji weszła potem w skład pierwszych miejscowych organów zbrojnych polskich, a niektórzy zostali wcieleni do tworzącej się Armii Polskiej. Dwóch brało udział jako ochotnicy w powstaniu śląskim. W okresie międzywojennym był Rogów typową, podmiejską wsią.

Z przeszłości pozostał we wsi tylko jeden obiekt uznany za prawnie chroniony zabytek – figura przydrożna Chrystusa Frasobliwego z XVIII/XIX wieku, rzeźba na murowanym postumencie.

Andrzej Fajkosz
Rogów, ul. Gwardii Ludowej. Żeliwny krzyż na kamiennym słupie z 1909 roku - dar kamieniarzy wsi Rogów. Foto KW.
Rogów, ul. Gwardii Ludowej. Żeliwny krzyż na kamiennym słupie z 1909 roku – dar kamieniarzy wsi Rogów. Foto KW.

Rogów, ul. Gwardii Ludowej, od strony północnej. Kamienny krzyż z 1863 r. - „na skale” (z charakterystycznym trójliściem) postawiony na pamiątkę pomocy udzielanej powstańcom przez miejscową ludność i represji ze strony oddziałów kozackich. Foto. KW.
Rogów, ul. Gwardii Ludowej, od strony północnej. Kamienny krzyż z 1863 r. – „na skale” (z charakterystycznym trójliściem) postawiony na pamiątkę pomocy udzielanej powstańcom przez miejscową ludność i represji ze strony oddziałów kozackich. Foto. KW.

Rogów, ul. Gwardii Ludowej. Kamienny krzyż z 1863 r. - napisy. Foto. KW.
Rogów, ul. Gwardii Ludowej. Kamienny krzyż z 1863 r. – napisy. Foto. KW.

Rogów, ul. Gwardii Ludowej. Kamienny krzyż na postumencie w kształcie ściętego drzewa z 1930 roku. Foto. KW.
Rogów, ul. Gwardii Ludowej. Kamienny krzyż na postumencie w kształcie ściętego drzewa z 1930 roku. Foto. KW.

Rogów, ul. Gwardii Ludowej. Kamienny krzyż z 1863 r. Ludowa, kamienna figura sakralna leżąca u stóp krzyża. Foto. KW.
Rogów, ul. Gwardii Ludowej. Kamienny krzyż z 1863 r. Ludowa, kamienna figura sakralna leżąca u stóp krzyża. Foto. KW.

Rogów, ul. Gwardii Ludowej. Kamienny krzyż z 1864 r. Foto. KW.
Rogów, ul. Gwardii Ludowej. Kamienny krzyż z 1864 r. Foto. KW.

Rogów, ul. Gwardii Ludowej. Kamienny krzyż z 1864 r. - napis. Foto. KW.
Rogów, ul. Gwardii Ludowej. Kamienny krzyż z 1864 r. – napis. Foto. KW.

Rogów, ul. Podmiejska. Żeliwny krzyż na kamiennym słupie z 1847 r. Foto. KW.
Rogów, ul. Podmiejska. Żeliwny krzyż na kamiennym słupie z 1847 r. Foto. KW.

Rogów, ul. Podmiejska. Żeliwny krzyż na kamiennym słupie z 1847 r. - napisy. Foto. KW.
Rogów, ul. Podmiejska. Żeliwny krzyż na kamiennym słupie z 1847 r. – napisy. Foto. KW.

Dobra utracone i zbiorowa niepamięć – słów kilka

Rogów od lat jest na trasie moich wycieczek rowerowych. Z przyjemnością fotografuję miejscowe kapliczki i krzyże. Często pytam o kapliczkę z kamienną rzeźbą Chrystusa Frasobliwego. Moje zdziwienie wywołuje niepamięć w jaką popadli niektórzy mieszkańcy. Odpowiedź z jaką się spotykam: – Mieszkam tu tyle lat i nigdy takiej kapliczki nie było.

A przecież pozostała na fotografii. Dokumentacja jest nadal w ewidencji zabytków Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach (dziękuję jednocześnie za współpracę i pomoc). Rzeźba ponoć została skradziona. A może rozbiła się spadając z ceglanego, nadwątlonego przez lata cokołu. W sumie mogła się nie podobać.
Zakładam, że rzeźba jest jednak w prywatnych rękach – może ktoś ją rozpozna, dowie się, że nieświadomie kupił skradzioną rzeźbę Chrystusa Frasobliwego z przełomu XVIII/XIX wieku?

Jeszcze jedna ciekawa informacja zawarta w tekście. Jest tu mowa o artyście rzeźbiarzu wywodzącego się z Rogowa: Mikołaju Szlifierzu. Tak niewiele wiadomo. W oficjalnym biogramie nie ma informacji na temat miejsca jego urodzin, daty i miejsca śmierci. Może czytelnicy strony pomogą w uzupełnieniu biogramu rzeźbiarza?
Odnalazłem trzy rzeźby, w Krakowie, Warszawie i Końskich. Ponoć są jeszcze w Częstochowie, Skarżysku…

Dzisiaj na facebook pokazałem fotografię z rzeźbą Mikołaja Szlifierza umiejscowioną w kapliczce w murze parkowym w Końskich.

KW