Stefan Mydlarz – starosta święciański i konecki II RP

Stefan Mydlarz s. Ignacego, m. Maria z d. Kryczko, 1891–1944, harcerz, legionista – 1 Brygada, oddział karabinów maszynowych, ranny 5.07.1916 w bitwie pod Kościuchówną na Wołyniu [1], oficer WP.

Urodził się 20.03.1891 r. w miejscowości Rycice, gmina Irena (obecnie część Dęblina), w ówczesnym powiecie puławskim (Ziemia Lubelska) [2]. Skończył szkołę średnią w Lublinie, później uczęszczał do Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie. Już w gimnazjum prowadził „robotę” niepodległościowa, za co zostaje uwięziony jako niebezpieczny. W latach 1912-13 władze carskie prowadziły przeciwko niemu śledztwo o przynależność do organizacji młodzieżowych – Związek Polskiej Młodzieży Postępowo-Niezależnej. [3] Za swoja działalność dostał zakaz zamieszkania w czterech guberniach kraju. Dwunastego maja 1917 roku został powołany do Komendy XVII Lubelskiego Okręgu Harcerskiego do Wydziału Wykonawczego. [4]

Był instruktorem i kierownikiem Wileńskiego Okręgu Straży [5] i Rad Ludowych w Grodnie i Wilnie, rozwijając szeroką akcję oświatowo-gospodarczą (przybył do Wilna w 1920). Objął następnie w Kuratorium Szkolnym Okręgu Wileńskiego stanowisko referenta do spraw szkolnictwa mniejszości narodowych, później referat wyznań religijnych w województwie wileńskim. W ramach obowiązków badał stan szkolnictwa białoruskiego. Np. w powiecie duniłowickim (miasteczko Duniłowicze) położył silny nacisk na potrzebę utworzenia szkoły białoruskiej. Był również członkiem Związku Patriotycznego – polskiej, niejawnej elitarnej organizacji politycznej.

Dekretem ministra spraw wewnętrznych mianowany starosta powiatowym w Święcianach w lipcu 1927 (do czerwca 1934). [6] Starostwo Święciańskie (tygiel narodów: Polacy, Białorusini, Litwini, Rosjanie, Żydzi i Tatarzy) było jednym z najbardziej odpowiedzialnych starostw w wileńszczyźnie. W wyborach do Sejmu RP w 1928 reprezentował bez powodzenia okręg święciański z ramienia Związku Naprawy Rzeczypospolitej (Związek lokował się na lewym skrzydle obozu piłsudczykowskiego). Już od chwili mianowania był obiektem brutalnych i niemerytorycznych ataków prasy wojewódzkiej (celowały w tym dzienniki: Dziennik Wileński , Kurier Wileński, Słowo szczególnie w 1927 i 1928 roku) [7], które towarzyszyły mu praktycznie do końca piastowania funkcji starosty święciańskiego. Zarzucano mu nieznajomość konstytucji, określano pogardliwie mianem Piłsudczyka … wykazywano brak odpowiedniego wykształcenia. W przypadku braku jakichkolwiek argumentów kwestionowano jego „straszny” wygląd. Jego nominację prasa skomentowała: …Na pierwszego trębacza podaję sapera, niech trąbi choć nie umie… (wiersz Wybory, Adam Mickiewicz)

Święciański okres działalności Stefana Mydlarza cechowało zaangażowanie na rzecz kultywowania tradycji legionowej i legendy Józefa Piłsudskiego. Jako starosta z urzędu patronował obchodom rocznic historycznych oraz świętom państwowym. Opiekował się Związkiem Strzeleckim, Związkiem Rezerwistów i Przysposobieniem Wojskowym. Dbał o rozwój Kół Młodzieży Wiejskiej (ilość kół wzrosła w powiecie z 7 w 1927 roku do 70 kół w 1933), założył dwa uniwersytety Ludowe: w Święcianach i Podwodziu.

W 1934 roku został mianowany przez ministra spraw wewnętrznych starostą powiatowym w Końskich [W wyborach samorządowych w 1934 r. BBWR zdobył w skali kraju 57% mandatów]. Był koneckim starostą powiatowym do września 1939 r. [8]

W r. 1919 zawarł związek małżeński z Ireną Zenobią z Rebandelów. Mieli sześcioro dzieci: Jadwigę (zamężną Borodzic), Hannę (zamężną Malik), Krystynę, Marię (zamężną Kwapisiewicz), Jana i Wandę (zamężną Brachaczek). [9]

Osobiste wspomnienie Mieczysława Bilskiego: …Wróćmy jeszcze do rodziny starostów. Pana Mydlarza trudno zapomnieć. Elegancki, jak przystawało na dawnego starostę (ale mógłby być chudszy), łysina, za to twarz wyjęta z klasyki urzędniczej sanacji. Ta poważna fizjonomia budziła respekt u tych, którym przyszło mieć jakikolwiek kontakt ze starostą. Ludzi traktował nadzwyczaj poważnie, nie uchybiając w niczym, z czym doń przychodzili… [10] Żoną starosty Stefana Mydlarza była przedwojenna działaczka niepodległościową i harcerską. [11] We wrześniu 1939 roku, w celu poszukiwania kontaktów udała się do Kielc. Korzystając ze swoich znajomości dotarła do Stefana Artwińskiego „Stary”, przedwojennego prezydenta Kielc, który w tym czasie był już zaangażowany w tworzenie Organizacji Orła Białego. Dzięki nawiązanym kontaktom już w październiku 1939 r. w Końskich powstała komórka tej organizacji w składzie: Stefan Mydlarz, Irena Mydlarz, Marian Markowski (kapitan w stanie spoczynku), Wiktor Kuleta (działacz Związku Rezerwistów) oraz Stefan Jaroszyński (działacz niepodległościowy). Zalążek organizacji nie rozpoczął zapewne działań na szerszą skalę (nie takie były zresztą założenia organizacji) bowiem już 5 listopada 1939 r. starosta Mydlarz i kapitan Markowski zostali przez Niemców aresztowani. [12] Z chwilą aresztowania zakładników działalność grupy uległa zahamowaniu, a następnie zaprzestała ona działań w dotychczasowej formie, mimo że zakładników wypuszczono na wolność 2 grudnia 1939 r. Prawdopodobnie jeszcze pod koniec 1939 roku weszła w skład grupy tworzącej w Końskich, pod dowództwem Jana Stoińskiego „Brzoza” struktury Ośrodka Bojowego „Henryk”. Poprawna nazwa Obwód Bojowy „Limba”, ale sam Stoiński używał tej pierwszej nazwy. [13]

…Dnia 5.11. 1939 starostę Mydlarza i kpt. Markowskiego włączono do grupy 12 zakładników, aresztowanych w Końskich i powiecie z rozkazu niemieckiego starosty dra Albrechta, nastraszonego pogłoskami o mającym wybuchnąć w dniu 11 listopada polskim powstaniu. Zakładników wypuszczono z więzienia 2 grudnia 1939 r., jednak po zamordowaniu przez Niemców w Kielcach Stefana Artwińskiego („Starego”), stało się jasne, że znani działacze nie mają szansy na konspirowanie na własnym terenie, toteż konecka grupka OOB [Organizacji Orła Białego] uległa samolikwidacji… [14]

Okoliczności śmierci Stefana Mydlarza nie zostały do dzisiaj wyjaśnione. [15]

Krzysztof Woźniak

Przypisy

1. Centralny Urząd Ewidencyjny Legionów Polskich, VII Lista strat Legionów Polskich, Piotrków [Trybunalski] 1.10.1916, s. 15.
2. Dane zawarte w: AP Radom, Więzienie w Radomiu, Księga więźniów I nr 21/39.
3. AP Radom. Akta nr: 35/83/0/1214/898, 35/193/0/4/253 i 1/247/0/1/4998 z 1912-13 r.
4. …Zarys terytorialny okręgów ZHP ustalono w maju 1917 roku. Okręg Lubelski – męski uzyskał numer XII „a” a żeński XII „b”. W komendzie Okręgu XII „a” znaleźli się: Mieczysław Rogalski, Stefan Mydlarz, Władysław Olędzki, Stefan Plewiński, Franciszek Zaremba i Marian Żebrowski… w: Chorągiew lubelska ZHP, Wikipedia.
5. …Instruktorzy TSK [Towarzystwa Straży Kresowej] to przede wszystkim młodzi zetowcy, którzy przerwawszy studia, podążali ku krańcom Rzeczypospolitej, by organizować życie polskie i administrację państwową. „Szli do zapadłych powiatów – jak pisał Stefan Szwedowski – tych »opuszczonych przez Boga«, na teren nie tyle dziewiczy, co sponiewierany, splugawiony, wyniszczony przez gospodarkę carską, dwie wojny i okupację. Szli do śmierdzących miasteczek, zawszonych wsi, do dobrych i zacnych mieszkańców, cudzych krajobrazów litewskich i wołyńskich, które zanim zobaczył jakiś warszawiak, podlasiak, kujawiak czy poznańczyk przeczuł już przedtem strofami Pana Tadeusza…
   w: Sławomir Cenckiewicz, Tadeusz Katelbach, a powstanie sejneńskie. www.astn.pl/r2002/tadeusz.htm.
6. Głos Święciańskiej Szkoły Rolnej, 1927 nr 17/18 s. 1, Nowy gospodarz powiatu; Dnia 20 lipca objął odpowiedzialne stanowisko starosty święciańskiego p. Stefan Mydlarz. Urodzony w Ziemi Lubelskiej, kończy średnią szkołę w Lublinie, uczęszcza następnie do Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie. Już w gimnazjum prowadzi robotę niepodległościową, za co zostaje uwięziony przez moskali jako niebezpieczny…
7. Słowo, 1927, nr 156, Jak Zabłocki…: Pan Mydlarz jest przede wszystkim zasłużonym działaczem politycznym z czasów przedwojennych. Tego mu negować bynajmniej nie chcemy. Jeśli by mu za te czasy kiedy pracował jeszcze jako bardzo młody chłopak przyznano Polonia Restituta [Order Odrodzenia Polski], prawdopodobnie postąpiono by słusznie. Potem był zasłużonym, ale już tylko dla Rad Ludowych kierownikiem Straży Kresowej… dalej następuje nieprzychylna ocena. W podpisie artykułu: Cat.
8. Opublikowane w Łódzkim Dzienniku Wojewódzkim nr 14 z 15.07.1939, Ogłoszenia 301-304 Starosty Powiatowego Koneckiego Stefana Mydlarza.
9. W: Mieczysław Bilski, Skąd ten ród. Koneckie koneksje, cz. I: Końskie. Ziemie, domy rodziny, Warszawa 1999.
10. W: Bogumił Kacperski, Jan Zbigniew Wroniszewski, Józef Kazimierz Wroniszewski, Konecka Księga Pamięci, Końskie 2008 s. 105. Mydlarzowa Irena „Teresa”, żona Stefana, działaczka konspiracyjna, aresztowana 20.08.1943, KL Auschwitz, córki Stefana: Anna, AK WSK (Wojskowa Służba Kobiet) służba łączności, Krystyna „Elżbieta”, „Ela” AK WSK sł. sanitarna, Jadwiga, AK WSK sł. łączności, Maria „Marycha”, „Majka” AK WSK sł. łączności.
11. Życiorys w: INSTRUKTORKI Organizacji Harcerek ZHP poza Krajem po drugiej wojnie światowej, hm Władysława Seweryna Spławska, Główna Kwatera Harcerek, Londyn 2004]
12. AP Radom, Więzienie w Radomiu, Księga więźniów I nr 21/39. W karcie zapisane jest: przyprowadzony dnia 4 X 39 o godz. 4-tej. W rubryce: Oskarżony o ? (? Wpisane odręcznie). Zachowały się dokumenty o dwukrotnym udzieleniu „widzenia” żonie Irenie w dniu 26.10.39 i 21.11.39.
13. W: Irena Mydlarz, Służba Zwycięstwu Polski.
14. Bogumił Kacperski, Jan Zbigniew Wroniszewski, Końskie i powiat konecki 1939-45. Część III, Końskie 2005, s. 9.
15. Jedna z wersji: Aresztowany we wrześniu 1944 r. zamordowany w siedzibie radomskiego gestapo. Pochowany na radomskim Firleju zapewne w zbiorowej mogile. Nie odnalazłem dokumentów w AP Radom.