Gowarczów – przysięga homagialna mieszkańców miasta na wierność Ojczyźnie i Narodowi 2 maja i 24 czerwca 1831

Zamiast wstępu

Powstanie Listopadowe na „naszych terenach” – Końskie i bliska okolica: temat bardzo mało znany. Taka była i jest w środowisku regionalnym powszechna opinia, z którą przyszło mi się zmierzyć, mnie historykowi amatorowi, pasjonatowi historii koneckiej poczty, regionaliście i kolekcjonerowi. Muszę stwierdzić, że „worek wiadomości” o powstaniu rozwiązał mi się dopiero; mówię dopiero, a było to dwa lata solidnej pracy nad poznaniem prasy centralnej i lokalnej z tego okresu – dzień po dniu. Wspomnę też o prasie zagranicznej, bo przecież Kraków, Poznań, Wilno i Lwów leżały wówczas poza granicami Królestwa Polskiego. Do tego dochodzą: literatura pamiętnikarska i opracowania „tuż po” powstaniu w XIX wieku i w latach następnych, opracowania współczesne i przepastne (jak się okazało) zasoby archowalne.

Konecczanin i kolega Andrzej Hurec z Nowego Dworu Mazowieckiego „zarzucił” mnie skanami (fotografiami) tysiąca dokumentów z Archiwum Głównego Akt Dawnych z Warszawy, które pomimo zazwyczaj bardzo złego stanu zachowania i metod kopiowania pochodzącego z innej epoki, trzeba było z najwyższym trudem najpierw skopiować ze słabych nośników (tak zwanych mikrofilmów, które są jeszcze okazywane miłośnikom historii i zawodowcom), później odczytać i zanotować. Przyznam się, że była to katorżnicza praca. 

Do tego dochodzi formuła pracy, którą przyjąłem do zaprezentowania czytelnikom. Książka, która powstała i w zasadzie jeszcze powstaje, bo uzupełniana jest każdego kolejnego dnia; będzie składać się w stu procentach z przypisów. Będzie zatem stanowić kompendium, taką „esencję” wiadomości z tematu Powstania Listopadowego na „naszych terenach”. Podane informacje będą też dotyczyły konkretnych ludzi, a główne postacie dramatu to kasztelan i senator Stanisław hr. Małachowski (syn Mikołaja) i jego trzej synowie: Gustaw, Juliusz i Henryk. 

Na początku tego miesiąca (września) od kolegi Andrzeja Hurca otrzymałem dokumenty dotyczace przysiegi homagialnej z okresu Powstania Listopadowego z Gowarczowa. Waham się, czy zostaną zamieszczone w książce: „Końskie i konecczanie w okresie Powstania Listopadowego 1830 – 1831. Doniesienia prasowe, dokumenty, fragmenty wspomnień z epoki i opracowań w układzie chronologicznym”.

Postanowiłem na tą chwilę zaprezentować temat czytelnikom strony informacje dotyczące miasta Gowarczowa zaczynając oczywiście od przysięgi homagialnej mieszkańców miasta. Dodam dzielnych mieszkańców Gowarczowa, bo w dniach 2 maja i 24 czerwca losy powstania w zasadzie były już przesądzone. Istotę samej przysięgi homahialnej zamieściłem w przypisie. [1]

Przysięga homagialna mieszkańców Gowarczowa wyznania chrześcijańskiego na wierność Ojczyźnie i Narodowi – 2 maja 1831

• Wawrzeniec Utnicki RM [Radny Miasta Gowarczów]
  [Utnicki Wawrzeniec – młynarz, zam. w Gowarczowie, lat 25, Akta zeyścia 8.01.1814]
• Jan Olszowski RM [Radny Miasta Gowarczów] [Olszewski Jan – ławnik, zam. w Gowarczowie, lat 37, lat 50 – 1844, Akta zeyścia 30.09.1833. Zm. w Gowarczowie w wieku lat 57 – 1854]
• Jan Bogusz
• Franciszek Utnicki [Utnicki Franciszek – ławnik, gospodarz i ławnik miasta Gowarczowa – 1867, zam. w Gowarczowie, lat 46, Akta zeyścia 13.10.1849],
  [Utnicki Franciszek – gwozdziarz, zam. w Gowarczowie, lat 28, Akta zeyścia 22.01.1827]
• Jan Leszczyński [?] – [Leszczyński Jan – „retretowany” podoficer, żołnierz 2 Pułku Piechoty byłych wojsk polskich – 1864, zam. w Gowarczowie, lat 66, Akta zeyścia 27.02.1847. Zm. w Gowarczowie w wieku lat 81 i miesięcy 6. Urodzony w Wielkim Księstwie Poznańskim we wsi Dębów – 1864] 
• Roch Petrusiewicz [Petrusiewicz Roch – kunsztu gwozdziarskiego, zam. w Gowarczowie, lat 28, Akta zeyścia 13.12.1810], [Petrusiewicz Roch – kunsztu kowalskiego, zam. w Gowarczowie, lat 30, Akta zeyścia 10.11.1813]
• Franciszek Szarff [Szarf (Szarff) Franciszek – kunsztu garbarskiego, zam. w Gowarczowie, Akta zeyścia 8.03.1822], [Szarf Franciszek – gaskarz?, zam. w Gowarczowie, lat 40, Akta zeyścia 20.05.1830]
• Szymon Lupiński [Lupinski Szymon – organista kościoła gowarczowskiego, lat 30. Akta zeyścia 13.02.1815. Zm. w Gowarczowie – 1834]
• Franciszek Jaroszek [Jaroszek Franciszek – gwozdziarz, zam. w Gowarczowie, lat 32 – 1827, Akta zeyścia 29.02.1823], [Jaroszek Franciszek – kunsztu szewskiego, zam. w Gowarczowie, lat 50, Akta zeyścia 11.01.1831. Zm. w Gowarczowie w wieku lat 67 – 1835]
• Józef Petrusiewicz +++ 
• Michał Lupiński +++ [Lupiński Michał – kunsztu mularskiego, zam. w Gowarczów, Akta zeyścia 13.06.1822]
• Wincenty Petrusiewicz +++ [Petrusiewicz Wicenty – kunsztu gwozdziarskiego, zam. w Gowarczowie, lat 30 [Akta zeyścia 13.12.1810] Akt z [Akta zeyścia 20.02.1813] informuje, że syn Wicentego zmarł na krosty]
• Hilary Lisiewicz +++ Lisiewicz Hilary – wyrobnik, zam. w Gowarczowie [Akta zeyścia 7.10.1848], Lisiewicz Hilary – gwozdziarz, zam. w Gowarczowie, lat 50 [Akta zeyścia 22.01.1827]
• Walenty Utnicki +++ Utnicki Walenty – kunsztu ciesielskiego, zam. w Starej Ucie, lat 32 [Akta zeyścia 1.02.1811]
• Jakob Petrusiewicz +++ [Petrusiewicz Jakób – gwozdziarz, zam. w Gowarczowie, lat 40 [Akta zeyścia 17.05.1827] Zm. w Gowarczowie w wieku lat 55 – 1841]
• Franciszek … +++
• Mateusz … +++
• Piotr … +++
• Ignacy Sobczyński +++ Sobczyński Ignacy – gwozdziarz, zam. w Gowarczowie, lat 50 [Akta zeyścia 22.01.1827]
• … Paprocki +++
• Jan Kozłowski +++ Kozłowski Jan – górnik, zam. w Gowarczowie, lat 37 [Akta zeyścia 28.11.1811], Kozłowski (Kozłoski – 1840) Jan – kunsztu kołodziejskiego, zam. w Gowarczowie, lat 40 [Akta zeyścia 22.09.1811] Zm. w Gowarczowie w wieku lat 70 – 1840.
• Benedykt … +++
• Szymon … +++
• Marcin … +++
• Andrzey Majewski +++
• Łukasz Petrusiewicz +++ 
• Jan Petrusiewicz +++ Petrusiewicz Jan – gwozdziarz, zam. w Gowarczowie, lat 25 [Akta zeyścia 29.01.1846]
• Łukasz Gołacki +++ Gołacki Łukasz – szewc, zam. w Gowarczowie, lat 50 [Akta zeyścia 22.02.1836]
• Szymon Utnicki +++
• Tomasz … +++
• Ignacy Matyasik +++ Matyasik (Matyasiński – 1833) Ignacy – gwozdziarz, zam. w Gowarczowie, lat 28 [Akta zeyścia 9.04.1826] Zm. w Gowarczowie w wieku lat 35 – 1835.
• Franciszek … +++
• Franciszek Rynkiewicz  Rynkiewicz Franciszek – kołodziej, zam. w Gowarczowie, lat 29 [Akta zeyścia 4.01.1834] Zm. w Gowarczowie na cholerę w wieku lat 45 – 1852.
• Paweł … +++
• Jan Petrusiewicz +++
• Mateusz … +++
• Franciszek Lipski +++ Lipski Franciszek – majster kunsztu szewskiego, zam. w Gowarczowie, lat 32 [Akta zeyścia 10.09.1817] Zm. w Gowarczowie w wieku lat 60 – 1837.
• Andrzey … +++
• Marcin Lisiewicz +++ Lisiewicz Marcin – kunsztu gwoździarskiego, zam. w Gowarczowie, lat 22 (lat 24 – 1811) [Akta zeyścia 20.03.1811] Zm. w Gowarczowie w wieku lat 48 – 1836.
• Franciszek Sobczyński +++ Sobczyński Franciszek – gwozdziarz, zam. w Gowarczowie, lat 30 – 1831 [Akta zeyścia 29.07.1824] Zm. w Gowarczowie w wieku lat 48 – 1847, Sobczynski Franciszek – gwozdziarz, zam. w Gowarczowie, lat 40 [Akta zeyścia 11.02.1854], Sobczynski Franciszek – kunsztu szewckiego, zam. w Gowarczowie, lat 45 [Akta zeyścia 26.05.1811]
• Woyciech Sobczyński +++
• Józef Bogusz +++ Bogusz Jozef – posiadacz wojtostwa, zam. w Gowarczowie [Akta zeyścia 9.04.1842]
• Franciszek Żrelski +++ Zrelski Franciszek – slusarz, zam. w Gowarczowie, lat 28 [Akta zeyścia 16.09.1828] Zrylski Franciszek – stolarz, zam. w Gowarczowie, lat 26 [Akta zeyścia 23.12.1833]
• Mikołay Stanisławski +++
• Jakób … +++
• Dawid Stanisławski +++
• Mikołay Łukasiewicz +++ Łukasiewicz (Łukaziewicz – 1839) Mikołaj – rzeźnik, zam. w Gowarczowie, lat 40 [Akta zeyścia 19.08.1834] Zm. w Gowarczowie w wieku lat 44 – 1843.
• Jakób … +++
• Dawid … +++
• Mikołay … +++
• Felix Sobczyński +++ Sobczyński Felix – gwozdziarz, zam. w Gowarczowie, lat 30 [Akta zeyścia 22.01.1827]
• Antoni Swircz +++ Swircz Antoni – kunsztu kowalskiego, zam. w Gowarczowie [Akta zeyścia 1.02.1822]
• Franciszek Lupinski +++ Lupiński Franciszek – wyrobnik, zam. w Pradze, lat 34 [Akta zmarłych 26.06.1867]
• Piotr … +++
• Jakób Sobczynski +++ Sobczyński Jakób – gwozdziarz, zam. w Gowarczowie, lat 30 [Akta zeyścia 4.11.1828]
• Mateusz Kaniowski +++
• Stanisław Utnicki +++ Utnicki Stanisław – wyrobnik, zm. w Gowarczowie w wieku lat 60 [Akta zeyścia 28.05.1840]
• Antoni Borowiecki +++ Borowiecki Antoni – gozdziarz, zam. w Gowarczowie, lat 36 – 1847 [Akta zeyścia 12.10.1838]
• Józef Bankowski +++ 
• Jonasz Lisiewicz +++
• … Mączka +++
• Łukasz Jaroszek +++ Jaroszek Łukasz – gwozdziarz, zam. w Gowarczowie [Akta zeyścia 29.02.1823] Zm. w Gowarczowie w wieku lat 56 – 1844.
• Adam Gruszka +++
• Jan Bu… +++
• Antoni Żyszczenski +++ Żyszczyński Antoni – gozdziarz, zam. w Gowarczowie, lat 41, lat 38 – 1848 [Akta zeyścia 4.11.1845]
• Józef Zieliński +++ Zieliński Józef – kunsztu szewskiego, zam. w Gowarczowie, lat 50 [Akta zeyścia 21.07.1827], Zieliński Józef – wyrobnik, zm. w Gowarczowie w wieku lat 80 [Akta zeyścia 29.01.1836]
• Leon Woycik +++ Wóycik Leon – gwozdziarz, zam. w Gowarczowie, lat 28 [Akta zeyścia 12.03.1829] Zm. w Gowarczowie w wieku lat 45 – 1847.
• Woycek …
• Andrzey Switkowski +++ Świtkowski Andrzey – gwozdziarz, zm. w Gowarczowie w wieku lat 70 [Akta zeyścia 27.04.1835]
• Władysław Swirczynski +++ Swierczynski Władysław – wyrobnik, zam. w Gowarczowie [Akta zeyścia 27.03.1847]
• Alexander Krasulski +++ Krasólski Alexander – kunsztu kowalskiego, zam. w Gowarczowie, lat 28 – 1827 [Akta zeyścia 19.12.1822] Zm. w Gowarczowie w wieku lat 44 – 1841.
• Marcin Sarba +++
• Józef Swirczynski +++ Swierczynski Józef – szewc, zam. w Gowarczowie, lat 41 [Akta zeyścia 29.10.1849] Zm. w Gowarczowie w wieku lat 50 – 1852.
• Bernard Rynkiewicz +++ Rynkiewicz Bernard – kunsztu kołodziejskiego, zam. w Gowarczowie, lat 30 [Akta zeyścia 13.06.1814]
• Błażey Sosnowski +++ Sosnowski Błażey – wyrobnik, zm. w Gowarczowie w wieku lat 60 [Akta zeyścia 21.03.1838]
• Józef Węcek +++
• Andrzey Sarba +++ Sarba Andrzey – wyrobnik, zam. w Korytkowie, lat 38 [Akta zeyścia 28.07.1847]
• Dominik Chybowski +++ Chyboski Dominik – gozdziarz, zam. w Gowarczowie, lat 28 [Akta zeyścia 22.12.1836]
• Maciey Kupiecki +++ Kupiecki Maci – kunsztu kucharskiego, zam. w Gowarczowie, lat 50 – 1827 [Akta zeyścia 14.02.1816]
• Andrzey Lipski +++ Lipski Andrzej – szewc – zm. w Gowarczowie w wieku lat 46 [Akta zeyścia 30.09.1851]
• Franciszek Sobczynski +++ Sobczynski Franciszek – kunsztu szewckiego, zam. w Gowarczowie, lat 45 [Akta zeyścia 26.05.1811]
• Łukasz Lament +++ Policyan m.[iasta] Gowarczowa Lament Łukasz – górnik, zam. w Korytkowie, lat 38 [Akta zeyścia 16.01.1811]
• Jan Rogólski Ławnik

Za rzetelność własnoręcznych podpisów, jako też nieumiejących pisać, krzyżami podpisywanych, z wykonanej przez mieszkańców Miasta Gowarczów Przysięgi na Wierność Oyczyźnie i Narodowi Polskiemu, w kościele parafialnym, miejscowym świadczą.

Gowarczów dnia 2 maja 1831 r.

Grodzki Burmistrz [Grodzki Franciszek – burmistrz miasta Gowarczowa, zam. w Gowarczowie [Akta zeyścia 30.09.1833] Zm. w Gowarczowie w wieku lat 43 [Akta zeyścia 8.03.1836]

Rogólski Ławnik

[Pieczęć okrągła: „Województwo Sandomierskie, Obwód Opoczyn., Urząd Municyp. Mias. Gowarczowa”]

Przysięga homagialna mieszkańców Gowarczowa wyznania mojżeszowego na wierność Ojczyźnie i Narodowi – 24  czerwca 1831

8 czerwca rb. n. 4640 …, aby i od starozakonnych przysięgę na wierność Rządu Narodowego odebrać. Jako w dniu dzisiejszym przyszedł [?] podpisany Burmistrz do Kancelarii Urzędu Municypalnego i Starozakonnych swoja własnośc nieruchomą posiadający do wykonania na ten cel przysięgi a do uznawania podpisano Starozakonnego Jcka Rozenfarba po polsku pisać umiejącego, w obecności którego jak równie i Ławnika Jana Rogolskiego przysięgę wykonali jak następni ? [w tekście następuje znak zapytania ?]

Rota przysięgi.

Przysięgam Wierność Oyczyźnie i Narodowi Polskiemu w Seymie reprezentowanemu, przysięgam nie uznawać żadnych Władz, jak tylko te, które Seym ustanowił, lub jeszcze ustanowi. Przysięgam popierać wszelkimi siłami sprawę Powstania Narodowego ku ustaleniu bytu wolności i Niepodległości narodu Polskiego.

• Rabin Samson Bagarwolf [podpis w języku jidysz] Rabyn
• Dozorca Buźniczny zwany Neufen…
• Bozorca Buźniczny Leyzor A. Orenburg [podpis w języku jidysz]
• Jcyk Rozenfarb [podpis w języku jidysz]
• Dawid Rozenbuch
• … Izrael
• Jcyk Wagman
• … …
• … …
• Dozorca Buźniczny  Lebus Orenbuch [podpis w języku jidysz]
• Zwany Lebus Rozen Buch [podpis w języku jidysz]
• Zwany Lebus Rozenfarb [podpis w języku jidysz]
• Zwany Josek Oren Buch [podpis w języku jidysz]
• Zwany Chercka Rebnech [?] [podpis w języku jidysz]
• Zwany Wolf Noyfeld [podpis w języku jidysz]
• Zwany Kafman Lypszcz [?] [podpis w języku jidysz]
• Leyzor Orenbuch
• Abram Diamont
• Zwany Lebos Kofer [podpis w języku jidysz]
• Boruch Rot Barej [podpis w języku jidysz]
• Ankel Krymkw… [podpis w języku jidysz]
• Berek Genger [podpis w języku jidysz]
• Gawryel K…stein [podpis w języku jidysz]
• Abram Chamerman [podpis w języku jidysz]
• Moszek Zuzowski [podpis w języku jidysz]
• Mendel Tysen [podpis w języku jidysz]
• Zwany Aron Rozenfarb szkulnik [podpis w języku jidysz]

Za rzetelność powyższych podpisań z wykonanej przez Starozakonnych Przysięgi na Wierność Oyczyźnie i Narodowi Polskiemu w Kancelarii Urzędu municypalnego świadczę.

Gowarczów d. 24 czerwca 1831 r.

Za rzetelność powyższych podpisów świadczę Jcyk Rozenfarb

Grodzki [Burmistrz]

Rogolski [Ławnik].

Próba podsumowania

Przysięgę homagialną na wierność podpisało się 83 mężczyzn Gowarczowa wyznania chrześcijańskiego i 27 mężczyzn wyznania mojżeszowego. Zatem 110 mieszkańców miasta poparło rewolucję, a czas złożenia przysięgi na wierność był już niepewny.

W 1827 Gowarczów liczył 946 mieszkańców. Dla ciekawskich dodam, że miasto Końskie wg tego samego źródła w 1827 roku liczyło 3208 mieszkańców.

Bardzo ciekawą kwestią jest podział na zawody i stanowiska reprezentowane wśród podpisujących wyznania chrześcijańskiego. Najliczniejsza grupę stanowili gwoździarze! Nie na darmo Gowarczów nazywany był w I połowie XIX wieku miastem gwoździarzy. Szybki rozwój techniki przyczynił się do zlikwidowania tego zawodu. Trzeba dodać, że maszyny do masowej produkcji gwoździ zamontowano chociażby w nieodległym Maleńcu. W latach 50. XIX wieku zainstalowano gwoździarki do produkcji gwoździ ciętych z blachy (w opisach internetowych jest mowa o 15 maszynach – bez podania źródła). Ale Ad rem:

• Gwoździarze – 17 osób. 
• Majster kunsztu szewskiego, szewc – 6 osób.
• Wyrobnik – 5 osób.
• Radny, Ławnik – 4 osoby.
• Górnik – 2 osoby.
• Kołodziej – 2 osoby.
• Kunsztu kowalskiego – 2 osoby.

Pozostałe zawody i stanowiska, a to: Burmistrz, retretowany żołnierz 2 Pułku piechoty, kunsztu garbarskiego, organista kościoła, kunsztu mularskiego, ślusarz, stolarz, posiadacz (wójtostwa), rzeźnik, kunsztu kucharskiego – występują po jednym przedstawicielu. Pozostałych nazwisk nie udało mi się odczytać lub nie odnalazłem wśród swoich informacji uprawianego zawodu.

Szukałem, a raczej szukam śladów Powstania Listopadowego: 

W dokumentach księgowych miasta Gowarczowa z 1831 roku odnalazłem tylko jeden niewielki ślad:

„Z funduszów przechodnich.

1. Rada Municypalna forszusowała [zadatkowała] w czasie przechodu wojsk rosyjskich na rózne wydatki w 1831 – 79,29 złotych [Gowarczów dnia 26 stycznia 1832]”. Dodam, że Końskie zostało zdobyte (zajęte) przez Rosjan 13/14 sierpnia (przez kilka dni przechodziło z rąk do rąk). Takie były i zapewne losy Gowarczowa na co wskazuje literatura pamiętnikarska. 

Nikły to ślad. W poniesionych wydatkach nie ma mowy o utworzeniu i uzbrojeniu chociażby Straży Bezpieczeństwa.

Prasa centralna i lokalna  z epoki też bardzo oszczędnie zamieszczała informacje z miasta Gowarczowa, a jednak 6 stycznia 1831 w prasie centralnej pojawił się artykuł związany z powstaniem: 

Wozy robią w Warszawie, Końskich, Przysusze, Gowarczowie…

„(Art. nad.) Pospieszam udzielić wiadomości o stanie sił naszych, które z wiarygodnego źródła powziąłem. We wszystkich Pułkach piechoty 3. bataliony już są zupełnie skompletowane i opatrzone we wszystko. Czwartych w połowie w równym znajdują się stanie, dla drugiej połowy są mundury i broń, brak tyko trzewików i płaszczy, które się z jak największym robią pośpiechem. W Jeździe 5. i 6. szwadrony nowo uformowane opatrzone są we wszystko, czekają tylko za końmi, które z reportacji nakazanej ze 100 dymów jednego konia i przez zakupywanie po Województwach i stolicy spiesznie zgromadzone będą. Żywność na 100.000 ludzi i 40.000 koni zabezpieczona została, aż do nowego zboża, przez repartycje na cały kraj podług zasad prawa sejmowego z r. 1811 i nie przechodzi ilości tymi zasadami przepisanej. Coby zaś mogło brakować z powodu nieurodzaju w niektórych województwach, zastąpione zostanie z tego co Komisarze potrzeb wojennych skupują, na co rząd znaczne sumy przeznaczył i z zapasów pszenicy, które dotąd w obrachunek nie wchodzą. Założoną została wielka Fabryka broni, w której 3800 ludzi pracuje. Zajęte są na nią wszystkie Kuźnice, wszystkie machiny parowe znajdujące się w stolicy. Koszary dawniej zwane Artylerii przerobione zostały na warsztaty. Fabryka ta w przeciągu dni 100 będzie mogła dostarczyć 80.000 sztuk palnej broni. Przy Intendenturze formuje się park podwodowy z 400 wozów, dla ulżenia miastu i włościanom o dostawie furmanek. Wozy robią w Warszawie, Końskich, Przysusze, Gowarczowie i innych miastach. Amunicję i broń wysłano w tych dniach dla 4. [czwartych] batalionów do Lublina i Zamościa; do tejże fortecy zawieziono żelazne młyny wynalazku P. Milera, które do mielenia zboża w fortecy niezmiernie użyteczne będą. Artyleria jest kompletna. A cóż mówić o ochotnikach z tak nadzwyczajnym zapałem pragnących walki, o Kosynierach żądających wolności Ojczyzny! i o wszystkich Polakach przekonanych, że zupełne poświęcenie się sprawie narodu jedynie nas ocalić może”. 

[„Kurjer Warszawski” nr 6, z dnia 6 stycznia 1831, s. 30-31. Informacja została powtórzona w: „Goniec Krakowski” nr 9, z dnia 13 stycznia 1831, s. 45-46 i w: „Polak Sumienny” nr 6 z dnia 6 stycznia 1831, s. 30-31]

Epidemia cholery, która pustoszyła Królestwo Polskie nie ominęła również miasta Gowarczowa w 1831 roku. W maju i czerwcu 1831 w parafii i gminie Gowarczów zmarło 28 osób (przeciętnie w ciągu miesiąca umierało kilka osób) – zmarli w cholerze. Kolejne epidemie pojawiły się w 1837, 1847 i 1852 roku.

Krzysztof Woźniak

Przypisy:

1. „Przysięga homagialna, czyli przysięga na wierność panującemu władcy, jaką zobowiązani byli składać obywatele Królestwa Polskiego (na mocy wydanego przez cesarza rosyjskiego, jako króla polskiego, statutu organicznego z 19 listopada/1 grudnia 1815 r.) została anulowana aktem detronizacyjnym, uchwalonym przez Sejm 25 stycznia 1831 r. Ta radykalna decyzja parlamentu polskiego, proklamowała w ten sposób niepodległość narodu. Oznaczała vacat na tronie i składała decyzję co do wyboru nowego monarchy w ręce reprezentowanego w Sejmie społeczeństwa.
   Akt detronizacji pociągnął za sobą określone skutki natury prawnej i politycznej. Najważniejszymi były: sprawa wykonania nowej przysięgi homagialnej, która miała łączyć się z potwierdzeniem akcesu całego narodu do powstania, oraz kwestia deklaracji o formie rządu.
   Sprawa nowej przysięgi stała się przedmiotem prac komisji sejmowych, a następnie burzliwej dyskusji sejmowej w obu izbach, w której ścierały się różne poglądy. Ostateczną wersję prawa o przysiędze homagialnej przyjęto na posiedzeniu połączonych izb parlamentu 8 lutego 1831 r. Nakładała ona obowiązek wykonania przez każdego mieszkańca Królestwa Polskiego (powyżej osiemnastego roku życia) przysięgi Sejmowi, przy którym pozostawały prawa majestatu. Określono ją jako przysięgę na wierność Ojczyźnie i narodowi polskiemu reprezentowanemu w Sejmie, oraz na posłuszeństwo władzom ustanowionym przez Sejm, i na popieranie powstania. Uchwała o przysiędze oraz jej wykonanie, legalizowały de facto uchwałę detronizacyjną. Termin wykonania przysięgi, wyznaczony pierwotnie na sześć tygodni od podjęcia uchwały, był kilkakrotnie przedłużany.
   Według uchwały sejmowej i zarządzeń wykonawczych, księgi homagialne, w których ludność miała potwierdzać podpisem przysięgę, zostały otwarte dla ogółu ludności i funkcjonariuszy państwa w komisjach wojewódzkich, w biurach komisarzy obwodowych, w urzędach municypalnych, w gminach, oraz w niektórych urzędach centralnych dla pracowników określonych resortów. Kontrolę nad składaniem przysięgi sprawowały władze terenowe, centralne, resortowe oraz Rząd Narodowy i Sejm. Do jej organizowania włączyli się również duchowni (głównie rzymskokatoliccy). Po wykonaniu przysięgi na danym terenie, księgi i protokoły jej wykonania, przesyłano do Senatu, w którego Archiwum były deponowane (choć nie wszystkie trafiły tam przed końcem powstania).
   Mimo wysiłków władz nie wszędzie proces składania przysięgi przebiegał sprawnie. Wynikało to zarówno z czynników obiektywnych (zajęcie części terytorium przez nieprzyjaciela, toczące się walki), jak i niechęci części ludności do powstania (np. ewangelickich osadników niemieckich) czy słabych umiejętności organizacyjnych terenowego aparatu administracyjnego”.
   „Po upadku powstania listopadowego księgi homagialne, przechowywane w archiwum Senatu, zostały przejęte przez władze okupacyjne i miały być wykorzystywane do celów śledczych”.
   [W: AGAD, „Władze Centralne Powstania Listopadowego 1830-1831”]

Bibliografia:

Na temat Gowarczowa opublikowałem artykuły na stronie końskie.org.pl:

1. Krzysztof Dorcz, 26 kwietnia 2012, „Pieczęcie i herby miasta Gowarczów”.
2. prof. Henryk Bukowiecki, 20 października 2012, „Aleje lipowe w Końskich i okolicy”, 
3. Krzysztof Woźniak, 20 października 2012, „Zabytkowe lipy w Gowarczowie i Końskich”.
4. Krzysztof Woźniak, 1 stycznia 2013. „Pole z krzyżykiem 1863, Gowarczów”.
5. Krzysztof Woźniak, 28 kwietnia 2013, „Gowarczów, karczma z XVIII wieku. Błogosław Panie ten dom i wszystkich mieszkających w nim 8 maja 1768”.
6. Krzysztof Woźniak, 4 czerwca 2017, „Gowarczów miasto gwoździarzy 1810-1840”.
7. Krzysztof Dorcz, 11 listopada 2017, „Herb Gminy Gowarczów”.
8. Krzysztof Woźniak, „Społeczeństwo miasta Gowarczowa: parafii i gminy 1810-68. Urzędy i godności, stan ducha i posiadania, zawody”. Pozycja nieopublikowana.